Truyền thông - đòn bẩy nâng cao ý thức giao thông của người dân
Mỗi năm, tại Việt Nam vẫn ghi nhận hàng nghìn vụ tai nạn giao thông xuất phát từ những lỗi tưởng như nhỏ nhặt: vượt đèn đỏ, lấn làn, sử dụng điện thoại khi lái xe...
Dù hệ thống pháp luật đã được siết chặt với các quy định cụ thể, rõ ràng, nhưng ý thức của người tham gia giao thông vẫn là “nút thắt” chưa dễ tháo gỡ. Trong hành trình xây dựng văn hóa giao thông văn minh, truyền thông đang từng bước khẳng định vai trò dẫn dắt, định hướng và làm thay đổi nhận thức cộng đồng.
Truyền thông - “chìa khóa” thay đổi hành vi giao thông
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trung bình mỗi năm tai nạn giao thông đường bộ gây ra gần 1,2 triệu ca tử vong, trong đó 92% số ca tử vong xảy ra ở các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình. Nếu không có các biện pháp can thiệp hiệu quả, tai nạn giao
thông có thể khiến thêm 13 triệu người thiệt mạng và 500 triệu người bị thương trong thập kỷ 2021-2030 - một thách thức nghiêm trọng đối với phát triển bền vững toàn cầu.
Ở Việt Nam, hệ thống pháp luật về giao thông đã được xây dựng chặt chẽ, nhưng để luật thực sự đi vào đời sống, vai trò của truyền thông là không thể thiếu. Từ các bản tin thời sự gần gũi, phóng sự điều tra sắc sảo đến các chương trình truyền hình trực quan sinh động, truyền thông đã góp phần chuyển tải những quy định pháp lý khô khan thành thông điệp dễ hiểu, dễ nhớ, khơi gợi sự quan tâm và thúc đẩy hành vi đúng đắn trong cộng đồng.
Đáng chú ý, ngày 01/01/2025, Nghị định 168/2024/NĐ-CP chính thức có hiệu lực. Đây là nghị định thay thế cho Nghị định 100/2019 và Nghị định 123/2021, quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ, bổ sung nội dung như trừ điểm, phục hồi điểm giấy phép lái xe... Với các chế tài nghiêm khắc hơn, Nghị định 168 thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc kéo giảm tai nạn và vi phạm giao thông.
Tuy nhiên, để những quy định ấy không chỉ dừng ở văn bản mà thực sự thấm vào đời sống, truyền thông phải đóng vai trò “đòn bẩy”. Trong thời đại báo chí điện tử phát triển và mạng xã hội như Facebook, Zalo, TikTok bùng nổ, nội dung về Nghị định 168 đã nhanh chóng lan tỏa, tiếp cận đến hàng triệu người dân, len lỏi vào từng ngõ ngách thông tin của xã hội.
Hàng loạt bản tin, bài viết từ các cơ quan báo chí chính thống ở Trung ương và địa phương đã cung cấp cái nhìn rõ ràng, cụ thể về những mức xử phạt mới, các lỗi vi phạm phổ biến, tạo nên hiệu ứng cảnh báo sâu rộng. Trên các fanpage chính thức của Bộ Công an, Bộ Thông tin và Truyền thông, Chính phủ... những bài phân tích, hướng dẫn chi tiết về Nghị định 168 được chia sẻ liên tục, thu hút hàng trăm nghìn lượt tiếp cận và tương tác.
Không chỉ dừng lại ở việc truyền tải thông tin pháp lý, truyền thông còn lan tỏa mạnh mẽ những hình ảnh, câu chuyện đầy cảm hứng về văn hóa giao thông: từ những cổ động viên bóng đá đi “bão” vẫn nghiêm chỉnh dừng đèn đỏ, đến hình ảnh người dân dắt xe qua đường đúng phần vạch, hay những lời từ chối “mạnh mẽ” khi bị rủ rê uống rượu rồi lái xe... Mỗi khoảnh khắc tích cực ấy được chia sẻ rộng rãi như một tấm gương nhỏ, khơi dậy tinh thần tự giác và nâng cao ý thức cộng đồng.
Truyền thông không chỉ tạo nên nhận thức - nó còn khơi gợi cảm xúc. Một bản tin ngắn trên truyền hình, một đoạn video lan truyền trên mạng xã hội hay một bài viết lay động trên báo điện tử có thể thu hút hàng trăm nghìn lượt chia sẻ, bình luận, tranh luận và đồng cảm. Khi ấy, thông điệp về an toàn giao thông không còn là khẩu hiệu, mà trở thành tiếng nói có trọng lượng trong xã hội.
Đặc biệt, các chương trình phối hợp giữa truyền thông và nhà trường như “Tôi yêu Việt Nam” do Honda tài trợ hay mô hình “Cổng trường an toàn giao thông” được triển khai rộng khắp tại nhiều tỉnh, thành đã cho thấy hiệu quả bền vững trong việc giáo dục ý thức từ sớm cho học sinh. Đây không chỉ là những chiến dịch ngắn hạn mà còn góp phần hình thành nền tảng văn hóa giao thông bền vững trong giới trẻ - thế hệ tương lai của đất nước.
Truyền thông an toàn giao thông trong kỷ nguyên số
Trong thời đại số, cách mà công chúng tiếp nhận thông tin cũng thay đổi chóng mặt. Truyền thông về an toàn giao thông, do đó, không thể đứng ngoài xu thế “chuyển mình”. Các nền tảng mạng xã hội như Facebook, TikTok, YouTube đã trở thành mặt trận mới – nơi mà các thông điệp về giao thông có thể lan truyền với tốc độ chưa từng có, nhất là tới đối tượng giới trẻ.
Việc tận dụng sức ảnh hưởng của các nhà báo uy tín, KOL, influencer là chiến lược hiệu quả trong bối c
ảnh này. Một TikToker với hàng trăm nghìn người theo dõi, chỉ cần chia sẻ khoảnh khắc nhường đường cho xe cứu thương cũng có thể truyền đi thông điệp nhân văn sâu sắc. Một YouTuber kể về hành trình phục hồi sau tai nạn giao thông cũng có thể chạm đến trái tim hàng triệu người xem, từ đó khơi gợi tinh thần trách nhiệm cá nhân trong cộng đồng.
Chính tính chân thật, gần gũi, không gượng ép đã giúp những nội dung này dễ dàng lan tỏa, tạo ra hiệu ứng xã hội tích cực. Và đó cũng là minh chứng rõ ràng nhất cho thấy: truyền thông, nếu được làm đúng cách, hoàn toàn có thể thay đổi hành vi.
Tuy nhiên, truyền thông số cũng như con dao hai lưỡi. Bên cạnh những nội dung tích cực, không ít video cổ súy cho hành vi nguy hiểm như đua xe trái phép, bốc đầu xe, vượt đèn đỏ vẫn tồn tại tràn lan. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp bách phải kiểm duyệt nội dung, đồng thời định hướng tư duy sáng tạo có trách nhiệm cho những người làm nội dung số. Chỉ khi đó, mạng xã hội mới thật sự trở thành mảnh đất màu mỡ để gieo mầm ý thức giao thông thay vì dung túng cho thói quen vi phạm.
Truyền thông có sức mạnh định hướng. Nhưng muốn xây dựng văn hóa giao thông bền vững, điều then chốt vẫn là sự chuyển mình từ chính mỗi cá nhân. Báo chí, truyền hình hay mạng xã hội đều mang sứ mệnh kiến tạo một không gian tích cực, nơi người dân được đánh thức bởi những câu chuyện thật, hình ảnh thật và thông điệp đủ sức lay động để thôi thúc hành vi đúng đắn. Muốn vậy, truyền thông cần sự đồng hành chặt chẽ từ cơ quan chức năng, nhà trường, doanh nghiệp và đặc biệt là chính người dân.
Một chiến dịch truyền thông thành công không chỉ được đo bằng lượng người tiếp cận, mà phải được đánh giá bằng hiệu quả thay đổi hành vi. An toàn giao thông không chỉ là câu chuyện của luật lệ hay hạ tầng – cốt lõi là ý thức. Khi được định hướng đúng, truyền thông chính là làn gió thúc đẩy sự chuyển hóa từ nhận thức thành hành động, góp phần kiến tạo một xã hội an toàn và có trách nhiệm hơn trên từng tuyến đường.