Ngành gỗ tăng cường tính minh bạch trong chuỗi cung ứng

Việt Nam đang nổi lên như một trong những nhà cung cấp gỗ và sản phẩm gỗ hàng đầu cho Hoa Kỳ và cũng là một trong những nước tiêu thụ gỗ Hoa Kỳ lớn nhất.

Năm 2024, xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam sang Hoa Kỳ đạt 9 tỷ USD, tăng 24% so với năm 2023. Hoa Kỳ hiện là thị trường lớn nhất, tiêu thụ 55% tổng lượng gỗ và sản phẩm gỗ xuất khẩu của Việt Nam, tiếp theo là Trung Quốc (12%), Nhật Bản (11%)... Các mặt hàng chính Việt Nam xuất khẩu sang Hoa Kỳ gồm: đồ nội thất gỗ, ván gỗ, cửa gỗ và các sản phẩm thủ công mỹ nghệ bằng gỗ.

Ở chiều ngược lại, năm 2024, Việt Nam nhập khẩu gỗ và sản phẩm gỗ từ Hoa Kỳ đạt 316,36 triệu USD, tăng 32,9% so với năm 2023, chiếm 11,2% tổng kim ngạch nhập khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của cả nước.

Hiện, tỉnh Bình Định có hơn 300 doanh nghiệp chế biến gỗ với sản phẩm xuất khẩu chủ yếu là nội, ngoại thất, viên nén, dăm gỗ. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu sản phẩm gỗ sang Hoa Kỳ đạt 604 triệu USD, chiếm 34,5% tổng kim ngạch xuất nhập khẩu toàn tỉnh. Ngay sau khi có thông tin về thuế đối ứng, một số doanh nghiệp từ Hoa Kỳ đã đề nghị đàm phán lại đơn hàng và tạm hoãn ký kết đơn hàng mới.

Tương tự, toàn tỉnh Bắc Kạn có 22 doanh nghiệp xuất khẩu. Trong đó hai đơn vị xuất khẩu trực tiếp sang Hoa Kỳ là Công ty cổ phần đầu tư Govina (xuất khẩu ván gỗ dán) và Công ty TNHH Lechenwood Việt Nam (xuất khẩu ván gỗ dán và ván sàn) có tỷ trọng hàng xuất khẩu sang Hoa Kỳ chiếm 54,7% tổng sản lượng sản xuất của đơn vị.

Tại tọa đàm Thương mại gỗ và sản phẩm gỗ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ (tháng 6/2025), ông Ngô Sỹ Hoài - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam (VIFOREST) cho biết, thương mại gỗ và sản phẩm gỗ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ không chỉ đóng góp lớn về giá trị mà còn mang lại nhiều lợi ích bổ sung. Với gỗ và sản phẩm gỗ nhập khẩu từ Việt Nam, người tiêu dùng Hoa Kỳ có thêm lựa chọn về sản phẩm chất lượng cao, giá hợp lý và đảm bảo tính hợp pháp.

Tuy nhiên, Hoa Kỳ yêu cầu gỗ nhập khẩu phải hợp pháp, với các quy định như trách nhiệm giải trình theo Đạo luật Lacey, chứng nhận xuất khẩu (export certificate) và tự chứng nhận xuất xứ (C/O). Tại Việt Nam, việc khai thác rừng tự nhiên đã bị cấm từ năm 2014, ngành lâm nghiệp chuyển mạnh sang phát triển rừng trồng bền vững và công nghiệp gỗ có trách nhiệm. Nguồn gỗ của Việt Nam hiện chủ yếu đến từ 3 triệu ha rừng trồng (chủ yếu là keo và bạch đàn) cùng với 1 triệu ha cao su; diện tích rừng được cấp chứng chỉ FSC/PEFC-VFCS tiếp tục được mở rộng.

Bên cạnh đó, Việt Nam đang tích cực chuẩn bị tuân thủ Quy định chống phá rừng của EU (EUDR), với ngành gỗ, cà phê và cao su chủ động nâng cao thẩm định và cung cấp thông tin, bằng chứng về tọa độ địa lý để đáp ứng yêu cầu này.

Ngoài ra, hai bên cũng đã thể hiện cách thức giải quyết tranh chấp thương mại gỗ và sản phẩm gỗ một cách hiệu quả, điển hình là việc xử lý thành công vụ điều tra theo mục 301 của Hoa Kỳ và nhiều vụ việc phòng vệ thương mại khác. Xu hướng hợp tác tích cực này cần tiếp tục được duy trì nhằm mang lại lợi ích thiết thực cho cả Việt Nam và Hoa Kỳ.

Cũng trong tọa đàm, ông Nguyễn Liêm, Quyền Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam cho rằng, trong môi trường cạnh tranh toàn cầu, việc dính vào các vụ điều tra là khó tránh. Do đó, doanh nghiệp cần chủ động xây dựng đội ngũ pháp lý, hoàn thiện biểu mẫu, hồ sơ truy xuất nguồn gốc và phối hợp chặt với các cơ quan phòng vệ thương mại trong nước. Việc chuẩn hóa thông tin và chuẩn bị kịch bản ứng phó sẽ quyết định doanh nghiệp có trụ được hay không.

Ngoài ra, xu hướng hợp tác công - tư cũng được kỳ vọng tạo lực đẩy mới cho ngành. Các mô hình liên kết giữa nông dân - doanh nghiệp - cơ quan Nhà nước trong phát triển vùng nguyên liệu đạt chuẩn FSC/VFCS đang được nhân rộng, giúp giảm phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu và nâng cao tính minh bạch toàn chuỗi cung ứng.

Trong bối cảnh các thị trường như Hoa Kỳ và EU ngày càng siết chặt yêu cầu truy xuất nguồn gốc và chứng chỉ rừng, ngành gỗ Việt Nam cần nhìn nhận rõ rằng chỉ có minh bạch mới giữ được vị thế. Điều này không chỉ là yêu cầu tuân thủ, mà còn là chiến lược xây dựng thương hiệu quốc gia.

Việc phối hợp 3 bên, giữa Nhà nước, hiệp hội, doanh nghiệp trên nền tảng minh bạch được xem là chìa khóa để giữ vững thị phần, vượt qua các rào cản thương mại và nâng cao uy tín chuỗi cung ứng gỗ Việt trên toàn cầu.

Việc tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế, duy trì trao đổi định kỳ với các cơ quan thương mại và pháp lý của Hoa Kỳ, cũng như tham gia sâu vào các hiệp hội gỗ toàn cầu sẽ giúp Việt Nam nâng cao tiếng nói, giảm thiểu hiểu lầm và bảo vệ lợi ích xuất khẩu trong dài hạn.

Trang Nhi