Không gian mạng : “Mảnh đất màu mỡ” của các chiêu trò lừa đảo thời công nghệ số
Không gian mạng, đặc biệt là các nền tảng mạng xã hội, đang trở thành nơi nở rộ các thủ đoạn lừa đảo ngày càng tinh vi. Hàng loạt vụ việc xảy ra mỗi ngày đặt ra yêu cầu cấp thiết về tăng cường nhận thức, siết chặt quản lý và bảo vệ người dùng trên không gian mạng.
Cạm bẫy ảo - Hệ lụy thật
Từ giả mạo tài khoản người thân, cơ quan chức năng để lừa chuyển tiền, đến những chiêu trò trúng thưởng, chiêu dụ đầu tư sinh lời cao… tất cả đều đánh vào lòng tin và sự thiếu cảnh giác của người dùng.
Hàng loạt vụ việc được ghi nhận mỗi ngày không chỉ gây thiệt hại kinh tế mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh mạng. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng, đồng thời siết chặt công tác quản lý, kiểm soát và bảo vệ người dùng trên không gian số.
Thông tin từ Cục An toàn thông tin, ngay trong tuần đầu tiên của năm 2025, đã có 6.685 phản ánh trường hợp lừa đảo trực tuyến do người dùng Internet Việt Nam gửi về.
Trong đó có 213 trường hợp phản ánh được tiếp nhận thông qua hệ thống Trang cảnh báo an toàn thông tin Việt Nam (canhbao.khonggianmang.vn); còn lại 6.472 trường hợp phản ánh cuộc gọi, tin nhắn lừa đảo thông qua tổng đài 156/5656.
Không khó để bắt gặp những vụ lừa đảo với thủ đoạn tinh vi trên các nền tảng mạng xã hội phổ biến như Facebook, Zalo hay TikTok.
Vào thời điểm cao điểm du lịch, khi các đại lý, khách sạn và homestay tăng cường quảng bá dịch vụ, các đối tượng xấu cũng đồng thời đẩy mạnh hoạt động giả mạo fanpage để dụ khách hàng đặt cọc, chuyển khoản trước rồi "biến mất".
Dù chiêu trò này không mới, song với sự ngày càng tinh vi của thủ phạm và sự chủ quan, mất cảnh giác từ người dùng, nhiều khách hàng vẫn rơi vào bẫy lừa.
Năm nay, nhóm bạn của anh Trần Minh Dũng (quận Cầu Giấy) quyết định chọn một khu nghỉ dưỡng tại Hải Phòng làm điểm đến cho chuyến du lịch hè.
Tuy nhiên, khi tìm kiếm thông tin trên Facebook và TikTok, anh Dũng phát hiện khu nghỉ này có đến 2, 3 fanpage trên mỗi nền tảng, cùng ghi một địa chỉ nhưng lại cung cấp các số điện thoại liên hệ hoàn toàn khác nhau.
Dù mỗi trang đều có hàng nghìn lượt theo dõi, song lượng tương tác lại rất thấp và thiếu tự nhiên. “Tôi thật sự không biết đâu là fanpage chính thức. Vì lo bị lừa nên đến giờ cả nhóm vẫn chưa dám đặt dịch vụ. Có lẽ phải thông qua một công ty du lịch uy tín để yên tâm hơn,” anh Dũng chia sẻ.
Anh Lê Minh Hải (37 tuổi) chia sẻ anh thường xuyên bị làm phiền bởi các cuộc gọi mời chào mua sản phẩm, tư vấn chứng khoán, bất động sản… dù chưa từng cung cấp số điện thoại cho bất kỳ đơn vị nào. Không chỉ vậy, mỗi ngày anh còn nhận hàng loạt tin nhắn quảng cáo rác, khiến cuộc sống cá nhân bị ảnh hưởng.
“Tôi chưa bao giờ chia sẻ thông tin liên lạc với những đơn vị này, nhưng vẫn bị gọi và nhắn tin liên tục,” anh Hải bức xúc.
Thực tế, không ít người cũng rơi vào tình cảnh tương tự, bị quấy rối hoặc thậm chí lừa đảo chỉ vì thông tin cá nhân bị rò rỉ trên không gian mạng mà không hay biết.
Mạng xã hội không chỉ là công cụ kết nối mà đang bị biến tướng thành công cụ tiếp cận nạn nhân cho các đối tượng lừa đảo. Ngoài hình thức trên, các chiêu trò lừa đảo phổ biến khác nữa phải kể đến: giả mạo tài khoản người thân, quen để vay tiền, lừa chuyển khoản; lừa đảo qua đường link độc hại: kẻ xấu gửi đường link chứa mã độc, yêu cầu đăng nhập, từ đó chiếm đoạt tài khoản; livestream bán hàng giả, trúng thưởng ảo: sử dụng hình ảnh người nổi tiếng/KOL hoặc cắt ghép clip và sử dụng AI để tạo lòng tin…
Đặc biệt, công nghệ Deepfake đang bị lợi dụng ngày càng nhiều. Các chuyên gia an ninh mạng cảnh báo, khả năng thu thập và phân tích dữ liệu người dùng thông qua AI cho phép tạo ra những chiến lược lừa đảo tinh vi. Điều này cũng có nghĩa là mức độ phức tạp của các kịch bản lừa đảo sẽ ngày càng cao, khiến việc nhận diện lừa đảo sẽ khó khăn hơn rất nhiều.
Không gian mạng an toàn: Cần từ ý thức người dùng đến hành lang pháp lý
Mặc dù các cảnh báo về lừa đảo trực tuyến được đưa ra thường xuyên, nhưng người dân vẫn là mắt xích yếu dễ bị lợi dụng nhất. Nguyên nhân chính nằm ở sự thiếu hụt kỹ năng số, đặc biệt trong nhóm người cao tuổi, học sinh - những đối tượng dễ bị thao túng thông tin.
Bên cạnh đó, tâm lý chủ quan khi tiếp nhận tin nhắn từ các tài khoản tưởng chừng quen thuộc, cũng như sự nhẹ dạ, hám lợi trước các chiêu trò như “trúng thưởng giá trị lớn”, “ưu đãi khủng chỉ hôm nay”, hay “người thân đang gặp khó cần giúp đỡ” khiến nhiều người dễ dàng sập bẫy kẻ gian.
Trước thực trạng lừa đảo mạng xã hội ngày càng phức tạp, Bộ Công an đã đề xuất hợp nhất Luật An toàn thông tin mạng và Luật An ninh mạng thành Luật An ninh mạng năm 2025, dự kiến sẽ trình trình Quốc hội xem xét và thông qua tại kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV (tháng 10/2025).
Việc hợp nhất nhằm phòng ngừa, phát hiện, ngăn chặn, xử lý hành vi xâm phạm an ninh trên không gian mạng, đồng thời bảo mật, quy định về hoạt động an toàn thông tin mạng, quyền, trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc bảo đảm an toàn thông tin mạng…
Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân đang được trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV với nhiều điểm mới nhằm khắc phục khoảng trống pháp lý, quản lý nhà nước và bảo vệ quyền con người trong không gian số, kinh tế số, phát triển bền vững.
Dự án luật không chỉ thể hiện sự cam kết của Nhà nước trong việc tôn trọng và bảo vệ quyền con người, mà còn tạo nền tảng pháp lý vững chắc để thúc đẩy chuyển đổi số an toàn, bền vững và nhân văn.
Trước mắt, cần nâng cao nhận thức người dùng bằng nhiều hình thức, như lan tỏa phong trào "Bình dân học vụ số", đưa giáo dục kỹ năng số vào trường học, tổ dân phố…
Tăng trách nhiệm của các nền tảng số có đông đảo người dùng như Facebook, TikTok, Telegram. Phát triển các công cụ quét, chặn các link độc, nhận diện deepfake, cảnh báo AI giả mạo ngay trong quá trình người dùng sử dụng mạng xã hội. Tăng cường cơ chế xử lý nhanh, liên thông giữa các bên khi người dân báo cáo, phản ánh lừa đảo…
Mạng xã hội đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống hiện đại. Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích kết nối và chia sẻ, nơi đây cũng đang tiềm ẩn vô vàn rủi ro, đặc biệt đối với những nhóm dễ tổn thương như người cao tuổi, học sinh hay người thiếu kỹ năng số.
Việc bảo vệ người dùng không thể chỉ đặt trên vai cá nhân, mà đòi hỏi sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ từ các cơ quan quản lý, nhà cung cấp nền tảng, tổ chức xã hội cho đến chính mỗi người dùng.
Sự văn minh và an toàn của không gian mạng không phải là một khẩu hiệu sáo rỗng. Đó là quyền được sống trong môi trường số lành mạnh, không bị đe dọa, không bị lợi dụng. Để bảo vệ quyền ấy, cần hơn bao giờ hết những hành động thực chất, kịp thời và có trách nhiệm từ mọi phía.