Tê tê quý hiếm liên tục xuất hiện ở khu dân cư: Dấu hiệu hồi sinh hay kêu cứu?
Trong thời gian gần đây, loài tê tê Java – một trong những động vật hoang dã quý hiếm nhất thế giới – bất ngờ xuất hiện liên tục tại các khu dân cư ở nhiều địa phương như Huế, Quảng Trị… Nhiều cá thể đã được người dân phát hiện và tự nguyện giao nộp cho cơ quan kiểm lâm, mở ra hy vọng về sự hồi sinh của loài động vật từng đứng bên bờ tuyệt chủng này.
Tê tê Java (Manis javanica) là loài động vật hoang dã quý hiếm, được pháp luật Việt Nam bảo vệ nghiêm ngặt.
Đây là loài động vật rừng thuộc Nhóm IB trong Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm theo Nghị định số 84/2021/NĐ-CP. Đồng thời, tê tê Java cũng nằm trong Danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ theo quy định hiện hành.
Điều này đồng nghĩa với việc nghiêm cấm mọi hành vi khai thác, săn bắt, nuôi nhốt, buôn bán, vận chuyển, sử dụng vì mục đích thương mại đối với loài này. Bất kỳ hành vi vi phạm nào đều có thể bị xử lý hình sự.
Liên tục phát hiện tê tê “đi lạc” vào nhà dân
Chỉ trong vòng vài tháng trở lại đây, ít nhất 5 trường hợp tê tê Java được người dân ở các tỉnh miền Trung phát hiện trong vườn nhà, khu dân cư hoặc thậm chí ngay trong phòng làm việc.
Mới đây nhất, sáng 22/3, ông Nguyễn Hữu Thảo (trú tại phường Thủy Phương, thị xã Hương Thủy, TP Huế) đã phát hiện một cá thể tê tê trong vườn. Ông Thảo nhanh chóng liên hệ Hạt Kiểm lâm để bàn giao cá thể này.
Trước đó ngày 18/3, ông Hồ Ngọc Song (trú tại phường Đông Thanh, TP Đông Hà, Quảng Trị) cũng phát hiện một con tê tê nặng 2,5 kg bò vào phòng làm việc. Con vật sau đó được giao nộp cho cơ quan chức năng.
Và ngày 15/2, một cá thể tê tê nặng 1,8 kg được ông Nguyễn Xuân Sự, đại diện Ban quản lý khai thác lòng hồ Tả Trạch (Huế) giao nộp sau khi phát hiện nó ở khu vực sân nhà điều hành.
Ngày 4/2, Hạt Kiểm lâm huyện Phú Lộc (TP Huế) cũng tiếp nhận 01 cá thể Tê tê Java từ ông Nguyễn Văn Quý, thường trú tại Tổ dân phố Mũi Né, thị trấn Phú Lộc.
Tình huống tương tự xảy ra tại TP Huế vào cuối tháng 12/2024, khi bà Lê Thị Hiền (trú tại xã Hương Thọ) phát hiện một cá thể tê tê trong vườn và lập tức thông báo kiểm lâm. Cá thể này sau đó đã được thả về môi trường tự nhiên.
Dấu hiệu tích cực từ ý thức cộng đồng và môi trường sống
Theo các chuyên gia bảo tồn, việc các cá thể tê tê liên tục xuất hiện ở khu dân cư là hiện tượng đáng chú ý.
Đây vốn là loài sống đơn độc, hoạt động về đêm và thường ẩn mình sâu trong rừng. Việc chúng “bỗng nhiên” xuất hiện gần khu dân cư có thể phản ánh một số tín hiệu:
Một là, số lượng tê tê trong tự nhiên có thể đang phục hồi, nhờ các nỗ lực bảo tồn, kiểm soát săn bắt trái phép và phục hồi môi trường sống.
Hai là, ý thức của người dân về bảo vệ động vật hoang dã ngày càng được nâng cao. Tất cả trường hợp gần đây đều cho thấy sự chủ động giao nộp thay vì giữ làm thú nuôi hay bán kiếm lời.
Ba là, sự mở rộng của khu dân cư và thu hẹp rừng có thể khiến động vật hoang dã buộc phải di chuyển, dẫn đến tình trạng “lạc” vào vùng sinh sống của con người.
Tuy nhiên, cũng không loại trừ một khả năng khác: các cá thể tê tê được phát hiện có thể là động vật bị nuôi nhốt, vận chuyển trái phép và “bị sổng” trong quá trình buôn bán lén lút.
Một số chuyên gia thận trọng đặt câu hỏi: Vì sao tê tê – loài vốn hiếm và kín đáo lại xuất hiện với tần suất cao ở khu vực dân cư, nơi cách xa môi trường rừng tự nhiên? Đặc điểm của một số cá thể được tìm thấy như có trọng lượng lớn, hoặc xuất hiện ở những khu vực khá bất thường, cũng đặt ra nghi vấn liệu có tình trạng vận chuyển tê tê qua các tuyến đường nội đô, bị rơi rớt hoặc vứt bỏ khi gặp rủi ro?
Chung tay bảo vệ động vật hoang dã quý hiếm
Bên cạnh vai trò của lực lượng kiểm lâm, công an và các đơn vị chức năng trong việc bảo vệ loài động vật quý hiếm này, nhiều tổ chức xã hội cũng đang tích cực chung tay bảo tồn.
Đơn cử, để tìm kiếm và thúc đẩy các giải pháp thay thế bền vững trong y học cổ truyền, vốn là một trong những lĩnh vực sử dụng nhiều sản phẩm từ động vật hoang dã, các tổ chức đang tăng cường kết nối và nâng cao nhận thức cộng đồng y tế.
Dự kiến ngày 27/3 tới đây, Mạng lưới Bảo vệ Động vật hoang dã trong Y học cổ truyền sẽ phối hợp với Trường Đại học Y – Dược, Đại học Huế, cùng sự hỗ trợ của Công ty không vì lợi nhuận Choice, tổ chức hội thảo với chủ đề: “Y học cổ truyền và Bảo tồn Động vật hoang dã – Hướng đi từ Dược liệu thay thế”.
Hội thảo dự kiến quy tụ các diễn giả là chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực y học cổ truyền, đại diện các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức bảo tồn, nhằm thảo luận các giải pháp thay thế dược liệu có nguồn gốc từ động vật hoang dã.
Đây là bước đi hướng tới một nền y học bền vững, nhân văn và phù hợp hơn với xu thế hiện tại, đồng thời góp phần giảm áp lực lên các loài nguy cấp như tê tê Java.
Dù các sự kiện gần đây mang đến tia hy vọng, nhưng các chuyên gia bảo tồn vẫn nhấn mạnh: tê tê Java hiện vẫn thuộc danh sách nguy cấp trong Sách Đỏ IUCN và là loài bị buôn bán trái phép nhiều nhất trên thế giới. Chỉ với vài cá thể xuất hiện, rất khó để kết luận về sự “hồi sinh”.
Dù vậy, đây vẫn là tín hiệu đáng giá, nhắc nhở cộng đồng về vai trò quan trọng trong công tác bảo tồn – từ ý thức người dân, đến hành lang pháp lý, và cả sự vào cuộc của các tổ chức nghiên cứu, kiểm lâm và lực lượng công an.