Giữ câu ca cũ, níu hồn di sản
Giữa guồng quay của cuộc sống hiện đại, vẫn có những con người lặng lẽ gìn giữ tinh hoa nghệ thuật truyền thống. Với nghệ nhân Nguyễn Thị Loan, ca trù không chỉ là niềm đam mê, mà còn là sứ mệnh. Suốt nhiều năm qua, chị miệt mài truyền dạy, đưa những nhịp phách, lời ca đến với thế hệ trẻ, giữ lửa cho di sản quê hương.
Say nghề từ thuở ấu thơ
Một ngày cuối tuần, trong ngôi nhà nhỏ của chị Loan, không gian bỗng rộn ràng bởi tiếng đàn đáy trầm đục, nhịp phách réo rắt, trống chầu rộn ràng và giọng ca trong trẻo của các ca nương trong CLB.
Làng Phượng Lịch vốn có truyền thống hát ca trù lâu đời. Ngay từ nhỏ, chị Loan đã được tiếp xúc với những nhịp phách, tiếng đàn. “Từ những lần theo chân các nghệ nhân trong xã đi biểu diễn, tôi đã bị cuốn hút bởi ca trù. Dù ngày ấy chỉ biết bập bõm, nhưng từng lời ca, điệu phách như thấm vào máu thịt tôi một cách tự nhiên”, chị Loan nhớ lại.
Sinh ra ở vùng quê đồng ruộng, nhưng ca trù lại “bầu bạn” với những con người chân lấm tay bùn như chị. Chính điều đó khiến chị luôn trăn trở: Làm sao để giữ gìn vốn văn hóa quý báu này?
Không ngừng rèn luyện, chị Loan theo học các nghệ nhân gạo cội như Cao Xuân Thưởng, Cao Lăng, Cao Đệ... rồi tham gia các lớp tập huấn ca trù của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Sau khi tiếp thu kiến thức bài bản, chị Loan trở về truyền dạy lại cho các thế hệ sau.
Dưới sự dẫn dắt của chị, CLB Ca trù Diễn Hoa ngày càng phát triển. Không chỉ duy trì các buổi sinh hoạt định kỳ, CLB còn mở các lớp truyền dạy ca trù cho người yêu mến bộ môn này.
Đặc biệt, chị Loan đã thành lập các nhóm dạy hát ca trù cho học sinh Trường THPT Diễn Châu 3, THPT Nguyễn Xuân Ôn. Vào mỗi dịp hè, những lớp học ca trù miễn phí lại thu hút đông đảo học viên nhí.
“Ca trù là loại hình nghệ thuật bác học, việc đào tạo rất công phu. Từng nhịp phách, cách phát âm, khẩu hình đều phải uốn nắn cẩn thận. Người học, ngoài đam mê, còn cần có sự quyết tâm. Dù khó, nhưng rất nhiều học sinh thích thú và theo học rất chăm chỉ”, chị Loan chia sẻ.
Dưới sự dìu dắt của chị Loan, CLB Ca trù Diễn Hoa liên tục gặt hái thành công. Năm 2018, chị đạt giải A tại Liên hoan Ca trù toàn quốc. CLB cũng thường xuyên tham gia các sự kiện lớn như hội diễn Làng Sen, lễ hội đường phố, giao lưu dân ca tại Quảng trường Hồ Chí Minh…
Hiện tại, CLB có 3 người chơi đàn đáy, đánh trống chầu và 6 ca nương thanh sắc. Dù không có nguồn kinh phí dồi dào, các thành viên vẫn tự đóng góp để mua đàn, phách, trống chầu, trang phục biểu diễn. Họ sẵn sàng phục vụ miễn phí trong các dịp hội làng, mừng thọ, Tết Nguyên đán…
Theo nghệ nhân Cao Xuân Thưởng, từ khi chị Loan đảm nhận vai trò chủ nhiệm, CLB hoạt động hiệu quả hơn hẳn: “Loan không chỉ có giọng hát tốt, gõ phách chuẩn, mà còn biết tổ chức, tập hợp thành viên. Nhờ đó, CLB duy trì sinh hoạt đều đặn, chất lượng cũng được nâng cao”.
Giữ lửa nghệ thuật truyền thống
Không chỉ riêng Phượng Lịch, Diễn Châu hiện đã có 5 CLB ca trù với hơn 20 thể cách, điệu múa cổ được lưu giữ. Nhiều người đã có khả năng truyền dạy, hàng chục học viên theo học.
Chính quyền địa phương cũng nỗ lực khôi phục các lễ hội truyền thống, tạo thêm không gian diễn xướng cho nghệ thuật ca trù.
Trước những đóng góp không biết mệt mỏi của chị Loan, Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Diễn Châu đang lập hồ sơ đề xuất Nhà nước công nhận chị là Nghệ nhân Ưu tú.
“Từ chỗ đứng trước nguy cơ mai một, sau 16 năm kể từ ngày được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, ca trù ở Diễn Châu đã vươn lên mạnh mẽ.
Với sự chung tay của cộng đồng, nhất là những người tâm huyết như chị Loan, chúng tôi tin rằng ca trù sẽ tiếp tục được bảo tồn và phát triển”, ông Đào Hồng Thanh, Trưởng phòng Văn hóa - Thông tin huyện Diễn Châu, khẳng định.
Nhìn những thành viên CLB say sưa tập luyện, lớp trước dìu dắt lớp sau, mới thấy hết tình yêu mà họ dành cho ca trù. Họ chính là những người giữ lửa, tiếp nối mạch nguồn văn hóa dân tộc.
Và trên hành trình ấy, chị Nguyễn Thị Loan chính là người “giữ nhịp phách” bền bỉ, góp phần lan tỏa sức sống mạnh mẽ của nghệ thuật ca trù nơi làng quê này.