Kêu gọi từ thiện thế nào cho đúng luật?

Bạn đọc Nguyễn Hương Giang hỏi: Việc kêu gọi từ thiện trên mạng xã hội để giúp đỡ các hoàn cảnh khó khăn diễn ra ngày càng phổ biến. Song không ít trường hợp gây tranh cãi do thiếu tính minh bạch. Việc kêu gọi tiền từ thiện của các tổ chức, cá nhân hiện nay được pháp luật quy định ra sao?

Luật sư Nguyễn Doãn Hùng, (Giám đốc Công ty Luật TNHH HTC Việt Nam, Đoàn luật sư TP. Hà Nội) trả lời:

Việc kêu gọi từ thiện trên mạng xã hội ngày càng phổ biến, thể hiện tinh thần nhân đạo và sự chung tay của cộng đồng trong việc giúp đỡ những hoàn cảnh khó khăn. Tuy nhiên, thực tế cũng ghi nhận nhiều trường hợp gây tranh cãi liên quan đến minh bạch tài chính, sử dụng sai mục đích số tiền kêu gọi hoặc thậm chí có dấu hiệu trục lợi.

Hiện nay, pháp luật Việt Nam có các quy định điều chỉnh hoạt động vận động, tiếp nhận và phân phối tiền, hàng từ thiện như sau:

Đối với tổ chức có tư cách pháp nhân (Hội Chữ thập đỏ Việt Nam, Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các quỹ từ thiện theo quy định tại Nghị định số 93/2019/NĐ-CP...): Theo khoản 1 Điều 2 Nghị định số 93/2021/NĐ-CP về vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng các nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố,... các tổ chức có thể đứng ra vận động quyên góp nhưng phải công khai, minh bạch các thông tin về mục đích kêu gọi, đối tượng thụ hưởng, kế hoạch sử dụng tiền từ thiện, báo cáo thu chi.

Đối với cá nhân kêu gọi từ thiện: Căn cứ điểm h khoản 1 Điều 2 và Điều 17 Nghị định 93/2021/NĐ/CP quy định cá nhân có đủ năng lực hành vi dân sự tham gia vận động, tiếp nhận, phân phối nguồn đóng góp tự nguyện khắc phụ khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố; hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo. Ngoài ra, cũng cần lưu ý, cá nhân khi được đứng ra kêu gọi quyên góp từ thiện phải là cá nhân có đủ năng lực hành vi dân sự, khi kêu gọi thì phải thông báo trên các phương tiện thông tin truyền thông và UBND cấp xã nơi cư trú. Đồng thời, phải mở tài khoản riêng tại ngân hàng theo từng cuộc quyên góp, phải sao kê, biên nhận đầy đủ và không được nhận thêm quyên góp sau khi đã hết thời gian tiếp nhận đã cam kết.

Các hành vi nghiêm cấm

Theo Điều 5 Nghị định 93/2021/NĐ/CP, các hành vi bị nghiêm cấm trong vận động, kêu gọi tiền từ thiện bao gồm:

Cản trở hoặc ép buộc tổ chức, cá nhân tham gia vận động, đóng góp, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện.

Báo cáo, cung cấp thông tin không đúng sự thật; chiếm đoạt; phân phối, sử dụng sai mục đích, không đúng thời gian phân phối, đối tượng được hỗ trợ từ nguồn đóng góp tự nguyện.

Lợi dụng công tác vận động, tiếp nhận, phân phối và sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện để trục lợi hoặc thực hiện các hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội.

Rủi ro và trách nhiệm pháp lý

Rủi ro đối với người đóng góp: Khi gửi tiền từ thiện qua cá nhân mà không có cơ chế giám sát, họ có thể bị lừa đảo hoặc số tiền không đến được đúng đối tượng cần giúp đỡ.

Trách nhiệm của cá nhân, tổ chức kêu gọi từ thiện: Nếu cá nhân, tổ chức tự tổ chức quyên góp, sử dụng tiền sai mục đích hoặc không minh bạch, có thể bị xử lý theo quy định pháp luật sau đây:

Về trách nhiệm hành chính: Theo Điều 10 Nghị định 130/2021/NĐ-CP, hành vi sử dụng tiền từ thiện không đúng mục đích hoặc không đúng đối tượng có thể bị xử phạt hành chính từ 5 - 10 triệu đồng. Hình thức xử phạt này áp dụng đối với các trường hợp vi phạm nhưng chưa đến mức bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Về trách nhiệm hình sự: Nếu việc kêu gọi từ thiện và sử dụng tiền từ thiện sai mục đích có dấu hiệu gian đối, chiếm đoạt tài sản, cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi này có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 về Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản hoặc theo Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015 về Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản.

Theo luật sư Hùng, để đảm bảo tính minh bạch và tránh các hệ lụy tiêu cực, cá nhân nên thực hiện kêu gọi từ thiện thông qua các tổ chức hợp pháp, công khai tài chính và có cơ chế giám sát rõ ràng.

Các tổ chức kêu gọi từ thiện cần minh bạch trong việc vận động, tiếp nhận và sử dụng nguồn tiền; công khai, giám sát việc thu – chi định kỳ; hợp tác với cơ quan chức năng, áp dụng kiểm toán độc lập và công nghệ để đảm bảo tính minh bạch, tránh tranh cãi và củng cố niềm tin từ cộng đồng.

Người đóng góp nên tìm hiểu kỹ về cá nhân/tổ chức kêu gọi, theo dõi quá trình sử dụng tiền từ thiện, yêu cầu công khai minh bạch thu – chi và ưu tiên đóng góp qua các tổ chức uy tín để đảm bảo tiền của mình đến đúng người cần giúp đỡ.

Ngoài ra, các ngân hàng nên cung cấp tài khoản chuyên biệt cho việc từ thiện, công khai giao dịch, miễn/giảm phí, ứng dụng công nghệ giám sát và phối hợp kiểm toán để đảm bảo minh bạch, ngăn chặn lạm dụng và củng cố lòng tin của các bên. Cần có thêm các quy định pháp luật cụ thể để kiểm soát chặt chẽ hoạt động kêu gọi từ thiện cá nhân, tránh tình trạng lạm dụng lòng tin của cộng đồng.

Việt An