PGS.TS Bùi Hoài Sơn: “Nghề Y - vốn dĩ là một nghề cao quý, gắn liền với lòng nhân ái và tinh thần hy sinh”

Xã hội ngày càng phát triển, nhưng đi cùng với đó là những áp lực mới đè nặng lên vai người thầy thuốc. Không chỉ đối mặt với bệnh tật, họ còn phải đối diện với kỳ vọng ngày càng cao từ bệnh nhân, những tranh cãi về y đức, và cả những thách thức từ sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ y học hiện đại. Trao đổi về nội dung này nhân dịp ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2, phóng viên Báo Công Lý đã có cuộc đối thoại, trò chuyện cùng PGS. TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa và Giáo dục của Quốc Hội.

Phóng viên: Thưa PGS.TS Bùi Hoài Sơn, cảm ơn ông đã nhận lời trò chuyện cùng Báo Công Lý chúng tôi nhân kỷ niệm ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2. Mở đầu cuộc trò chuyện ông có thể chia sẻ về những tấm gương tiêu biểu trong ngành Y học Việt Nam đã thể hiện tinh thần “Lương y như từ mẫu” và có ảnh hưởng sâu sắc đến cộng đồng?

PGS. TS Bùi Hoài Sơn: Câu hỏi mở đầu của bạn rất hay, tôi cũng rất muốn nhắc lại đôi điều về những người thầy thuốc tiêu biểu đã và đang có rất nhiều cống hiến cho nền y học. Tôi cho rằng, trong lịch sử ngành Y học Việt Nam, có rất nhiều tấm gương tiêu biểu đã hiện thân cho tinh thần “Lương y như từ mẫu”, những con người không chỉ giỏi chuyên môn mà còn dành trọn trái tim cho người bệnh, coi việc chữa bệnh cứu người là sứ mệnh thiêng liêng.

Tôi nhận thấy, một trong những biểu tượng sáng ngời của y đức Việt Nam chính là Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác. Ông không chỉ là danh y lỗi lạc của thế kỷ XVIII, mà còn là một nhà tư tưởng về y học với triết lý chữa bệnh bằng cả tấm lòng. Những trang sách ông để lại, đặc biệt là Hải Thượng y tông tâm lĩnh, không chỉ là kho tàng tri thức y học mà còn thể hiện sâu sắc quan niệm về đạo đức người thầy thuốc. Ông từng từ chối vinh hoa phú quý nơi cung đình để trở về quê hương, sống giản dị và cứu giúp dân nghèo, một tinh thần đáng kính biết bao.

Nhìn về thời kỳ hiện đại, tôi nghĩ ngay đến Giáo sư Tôn Thất Tùng, người được mệnh danh là "cha đẻ của phương pháp cắt gan khô", đã đưa y học Việt Nam vươn tầm thế giới. Nhưng điều khiến ông trở thành một tấm gương lớn lao không chỉ là tài năng, mà còn là sự tận tụy, hết lòng với bệnh nhân, đặc biệt trong những năm tháng đất nước còn khó khăn. Tôi nhớ rằng, có những câu chuyện về ông, khi chứng kiến bệnh nhân nghèo không đủ tiền điều trị, đã sẵn sàng tự bỏ tiền túi giúp họ phẫu thuật. Một vị thầy thuốc như thế, không chỉ giỏi nghề mà còn giàu lòng nhân ái, thực sự đáng ngưỡng mộ.

Rồi tôi lại nghĩ đến Giáo sư Đặng Văn Ngữ, người mà mỗi khi nhắc đến, tôi luôn cảm nhận một sự hy sinh lớn lao đến mức phi thường. Ông là nhà khoa học tiên phong trong nghiên cứu về sốt rét, nhưng thay vì chọn cuộc sống an toàn, ông đã xông pha vào chiến trường, mang theo những nghiên cứu của mình để cứu sống bao chiến sĩ bị sốt rét hoành hành. Tôi vẫn nhớ hình ảnh ông những ngày cuối cùng trước khi hy sinh trên chiến trường Trị - Thiên, vẫn miệt mài tìm cách sản xuất thuốc để cứu người. Đó là một trái tim nhân hậu, một trí tuệ xuất sắc và một tinh thần cống hiến không gì có thể đo đếm.

Gần hơn với thời đại này, tôi nghĩ về Giáo sư Phạm Ngọc Thạch, một trong những người đặt nền móng cho ngành chống lao ở Việt Nam. Ông đã dành cả đời nghiên cứu, xây dựng các chính sách để ngăn chặn căn bệnh quái ác này, bất chấp khó khăn, gian khổ. Tôi thấy, những cống hiến ấy không chỉ thể hiện ở thành tựu y học, mà còn ở tinh thần tận tụy, lo cho dân, đúng nghĩa của một người thầy thuốc xem bệnh nhân như chính người thân của mình.

Và gần đây nhất, tôi không thể không nhắc đến những bác sĩ, y tá nơi tuyến đầu trong đại dịch COVID-19. Tôi nghĩ về những hình ảnh bác sĩ mặc đồ bảo hộ trắng suốt nhiều tháng trời không về nhà, những người đã gục ngã vì kiệt sức, những ánh mắt đượm buồn khi chứng kiến bệnh nhân ra đi. Tôi xúc động khi nhớ đến những câu chuyện về bác sĩ Trần Thanh Linh, người đã cùng đồng đội của mình chiến đấu từng giờ để giành giật mạng sống cho bệnh nhân trong giai đoạn cam go nhất. Tôi nhận thấy, chính những con người ấy, dù không phải một cá nhân cụ thể nào được vinh danh riêng lẻ, nhưng họ đã cùng nhau viết nên một trang sử đẹp đẽ nhất của ngành y Việt Nam - trang sử của lòng nhân ái, của sự hy sinh, của tinh thần “Lương y như từ mẫu” đúng nghĩa.

Tôi nghĩ rằng, những tấm gương ấy không chỉ là niềm tự hào của ngành y, mà còn là nguồn cảm hứng cho tất cả chúng ta về lòng nhân ái, trách nhiệm và tình yêu thương con người. Họ không chỉ chữa lành vết thương thể xác, mà còn mang đến hy vọng, niềm tin và sự sống cho biết bao người. Và tôi tin rằng, tinh thần ấy vẫn sẽ tiếp tục được lan tỏa, tiếp tục sống mãi trong từng thế hệ thầy thuốc Việt Nam.

Phóng viên: Theo ông, những giá trị văn hóa và đạo đức nào trong nghề Y cần được trân trọng, gìn giữ và phát huy để đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại? Đặc biệt trong thời đại 4.0?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: “Câu hỏi tiếp theo của bạn cũng rất thú vị! Tôi nghĩ rằng, các cơ sở đào tạo y khoa cần phải tạo ra một môi trường rèn luyện đạo đức nghề nghiệp từ khi sinh viên mới bước chân vào giảng đường. Không chỉ dừng lại ở những bài giảng lý thuyết về “Lời thề Hippocrates” hay “12 điều y đức”, mà quan trọng hơn là phải biến những nguyên tắc ấy thành kim chỉ nam trong từng hành động thực tế. Tôi nhận thấy, nếu sinh viên y khoa được rèn luyện trong môi trường thực hành nghiêm túc, tiếp xúc với bệnh nhân từ sớm, cảm nhận được nỗi đau và sự mong mỏi của họ, thì chính những trải nghiệm ấy sẽ giúp họ thấm nhuần tinh thần trách nhiệm và lòng trắc ẩn.

Tôi đặc biệt đánh giá cao vai trò của những người thầy trong các cơ sở đào tạo y khoa. Tôi nghĩ rằng, không gì có thể ảnh hưởng đến sinh viên mạnh mẽ bằng chính tấm gương của thầy cô. Một bác sĩ giảng viên tận tụy, luôn đặt bệnh nhân lên hàng đầu, luôn làm việc bằng cái tâm trong sáng, chính là bài học đạo đức sống động nhất mà sinh viên có thể học được. Tôi nhận thấy, những người thầy không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn truyền cảm hứng, giúp sinh viên hiểu rằng nghề Y không chỉ là một công việc, mà là một hành trình cống hiến không ngừng nghỉ.

Bên cạnh đó, tôi nghĩ rằng các cơ sở đào tạo y khoa cũng cần đổi mới phương pháp giảng dạy về y đức để phù hợp với bối cảnh hiện đại. Khi ngành y chịu tác động ngày càng lớn từ thị trường, khi công nghệ phát triển nhanh chóng, thì việc giáo dục đạo đức nghề nghiệp không thể chỉ là những bài giảng lý thuyết khô khan. Tôi nhận thấy, cần có những tình huống thực tế, những bài học mô phỏng để sinh viên trực tiếp đối mặt với những tình huống đạo đức khó xử, từ đó rèn luyện bản lĩnh và tinh thần trách nhiệm.

Ngoài ra, tôi cho rằng các cơ sở đào tạo y khoa không chỉ có vai trò định hướng đạo đức nghề nghiệp trong những năm học, mà còn phải là nơi tạo dựng ý thức học tập suốt đời. Nghề Y không bao giờ dừng lại ở một tấm bằng, mà là cả một hành trình học hỏi không ngừng để trở thành một bác sĩ tốt hơn, đặc biệt trong thời đại công nghệ số thay đổi và phát triển như hiện nay. Tôi nghĩ rằng, nếu các cơ sở đào tạo có thể nuôi dưỡng trong sinh viên tinh thần khiêm tốn, cầu thị, luôn đặt bệnh nhân lên hàng đầu, thì đó sẽ là thành công lớn nhất trong sự nghiệp giáo dục y khoa.”

Phóng viên: Thưa PGS.TS Bùi Hoài Sơn, trong bối cảnh xã hội hiện đại ngày nay, việc giữ gìn và lan tỏa đạo đức nghề Y gặp những thách thức gì, và theo ông, cần có những giải pháp nào để khắc phục?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: “Tôi nghĩ rằng, trong bối cảnh xã hội ngày nay, việc giữ gìn và lan tỏa đạo đức nghề Y đang phải đối mặt với rất nhiều thách thức. Nghề Y, vốn dĩ là một nghề cao quý, gắn liền với lòng nhân ái và tinh thần hy sinh, nhưng cũng không nằm ngoài những tác động của nền kinh tế thị trường, của áp lực công việc và cả những thay đổi trong quan niệm xã hội về ngành y tế.

Tôi nhận thấy, một trong những thách thức lớn nhất chính là sự thương mại hóa y tế. Khi các cơ sở y tế ngày càng vận hành theo mô hình doanh nghiệp, khi áp lực tài chính ngày càng đè nặng lên các bệnh viện, thì đôi khi, yếu tố kinh tế có thể vô tình lấn át đi tinh thần y đức. Bên cạnh đó, tôi nhận thấy áp lực công việc quá lớn cũng là một rào cản đối với việc giữ gìn đạo đức nghề Y. Những y bác sĩ làm việc trong môi trường bệnh viện công thường phải chịu cường độ làm việc cao, với số lượng bệnh nhân đông, thời gian nghỉ ngơi ít, thu nhập chưa tương xứng.

Một thách thức khác mà tôi nhận thấy là sự thay đổi trong quan niệm của xã hội về nghề Y. Ngày xưa, bác sĩ được xem là “từ mẫu”, là những người luôn được tôn trọng tuyệt đối. Nhưng trong thời đại thông tin ngày nay, chỉ một sai sót nhỏ cũng có thể bị khuếch đại trên mạng xã hội, tạo ra những làn sóng chỉ trích mạnh mẽ.

Vậy làm thế nào để giữ gìn và lan tỏa đạo đức nghề Y trong hoàn cảnh đầy thách thức này? Tôi cho rằng cần một hệ thống giải pháp đồng bộ, từ chính sách vĩ mô cho đến thay đổi trong từng cá nhân y bác sĩ.

Trước hết, tôi nghĩ rằng cần có chính sách đãi ngộ tốt hơn cho đội ngũ y bác sĩ, để họ có thể yên tâm làm nghề mà không bị áp lực tài chính chi phối. Bên cạnh đó, tôi cho rằng giáo dục y đức phải được thực hiện xuyên suốt từ giảng đường đến thực tiễn. Không chỉ là những bài học lý thuyết, mà còn là những chương trình đào tạo thực tế, những mô hình rèn luyện đạo đức thông qua thực hành lâm sàng, giúp sinh viên y khoa hiểu được giá trị cốt lõi của nghề Y ngay từ những ngày đầu.

Tôi cũng nghĩ rằng bản thân mỗi y bác sĩ cũng cần không ngừng tự rèn luyện và giữ gìn đạo đức nghề nghiệp. Nghề Y không chỉ là một công việc mà là một sứ mệnh, và một người thầy thuốc chân chính phải luôn tự nhắc nhở mình về trách nhiệm với bệnh nhân. Bên cạnh đó, tôi cho rằng cần khôi phục và củng cố niềm tin giữa bệnh nhân và bác sĩ. Điều này không chỉ đến từ phía ngành Y, mà còn cần sự thay đổi từ xã hội.

Tôi tin rằng, dù thách thức có lớn đến đâu, thì khi những giá trị cốt lõi của nghề Y vẫn được gìn giữ, khi mỗi bác sĩ vẫn hành nghề bằng cái tâm trong sáng, thì đạo đức nghề Y vẫn sẽ mãi mãi trường tồn, và hình ảnh người thầy thuốc trong lòng nhân dân vẫn sẽ luôn là biểu tượng của sự nhân văn và tận tụy.”

Phóng viên: Những chia sẻ rất thẳng thắn và có ý nghĩa. Đặc biệt hướng tới dịp kỷ niệm ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2. Một lần nữa xin cảm ơn PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa và Giáo dục của Quốc Hội đã nhận lời mời trò chuyện của Báo Công Lý.

Ngày Thầy thuốc Việt Nam 27/2 không chỉ là dịp đặc biệt có ý nghĩa hàng năm để tri ân những con người tận tụy với nghề, mà còn là lời nhắc nhở về sứ mệnh cao cả của những người khoác áo blouse trắng. Trong bất cứ thời đại nào, một nền y học phát triển không chỉ dựa vào công nghệ hay máy móc hiện đại, mà quan trọng hơn cả vẫn là những con người luôn giữ trọn chữ “tâm” với nghề.

Vì thế, dù ngoài kia có bao nhiêu đổi thay, những người thầy thuốc vẫn sẽ mãi là điểm tựa vững chắc cho mỗi bệnh nhân, vẫn kiên trì gìn giữ ngọn lửa y đức - một ngọn lửa chưa bao giờ ngừng tỏa sáng những yêu thương.

Minh Khang