Luật Tư pháp người chưa thành niên: Phân định rõ thẩm quyền xử lý chuyển hướng khi vụ án có tranh chấp bồi thường thiệt hại

Có ý kiến đề nghị mở rộng thêm một số tội danh và một số trường hợp không cho phép người chưa thành niên (NCTN) được áp dụng biện pháp XLCH (Điều 38), UBTVQH xin báo cáo: Bộ luật Hình sự (BLHS) hiện hành quy định 14 tội không áp dụng XLCH đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi và 08 tội không áp dụng XLCH đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi.

Khi xét xử NCTN về những tội này, căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, Tòa án có 02 lựa chọn (hoặc là áp dụng hình phạt hoặc là áp dụng biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng). Thể chế hóa Chỉ thị số 28-CT/TW của Bộ Chính trị về “phát triển hệ thống tư pháp thân thiện và bảo vệ trẻ em”, dự thảo Luật đã chuyển biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng thành biện pháp XLCH. Theo đó, khi phạm vào những tội nêu trên, NCTN vẫn chỉ có thể bị áp dụng hoặc là giáo dục tại trường giáo dưỡng hoặc là hình phạt (giống như quy định BLHS hiện hành) và không được phép áp dụng XLCH ngoài cộng đồng nên không làm ảnh hưởng đến trật tự, an toàn xã hội; nhưng nhân văn hơn hiện hành vì NCTN sẽ được áp dụng đưa vào trường giáo dưỡng sớm hơn ngay từ giai đoạn điều tra (thay vì phải chờ đến khi kết thúc phiên tòa sơ thẩm mới được áp dụng như hiện nay), từ đó sẽ rút ngắn đáng kể thời hạn tạm giam, hạn chế tối đa việc gián đoạn quyền học tập, học nghề.

UBTVQH thấy rằng nếu bổ sung thêm các trường hợp không được phép áp dụng XLCH như ý kiến nêu trên thì sẽ làm tăng nặng hơn rất nhiều trách nhiệm hình sự của NCTN so với hiện hành. Như vậy, sẽ không phù hợp với quan điểm chỉ đạo xuyên suốt đặt ra đối với quá trình soạn thảo, thẩm tra, chỉnh lý dự thảo Luật đó là căn bản không được làm tăng nặng trách nhiệm hình sự đối với NCTN so với quy định hiện hành. Do đó, đề nghị Quốc hội cho giữ quan điểm chỉ đạo này, và không bổ sung các trường hợp không được phép XLCH mà gây bất lợi và làm nặng hơn trách nhiệm hình sự của NCTN so với quy định của hiện hành.

Tòa án sẽ quyết định cả biện pháp XLCH và bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản

Về thẩm quyền áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng (Điều 52), theo bà Nga, một số ý kiến đề nghị quy định đối với các vụ án có tranh chấp về bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản thì phải chuyển hồ sơ đề nghị Tòa án xem xét, quyết định (cả biện pháp XLCH và bồi thường thiệt hại, tịch thu tài sản).

UBTVQH nhận thấy, trường hợp vụ án có liên quan đến bồi thường thiệt hại và các bên đồng thuận việc giải quyết bồi thường thì việc giao cho Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án quyết định áp dụng biện pháp XLCH (theo từng giai đoạn tố tụng tương ứng) sẽ bảo đảm nguyên tắc nhanh chóng, kịp thời, giúp NCTN có đủ điều kiện luật định sớm được áp dụng biện pháp XLCH.

Tuy nhiên, trường hợp có tranh chấp về bồi thường thiệt hại mà phải tách riêng phần bồi thường để giải quyết thành một vụ án dân sự độc lập sẽ rất phức tạp; đồng thời, theo quy định tại Điều 45 BLHS thì việc tịch thu tài sản chỉ thuộc thẩm quyền của Tòa án. Do đó, UBTVQH xin tiếp thu ý kiến của ĐBQH và đã chỉnh lý, thể hiện tại Điều 52 của dự thảo Luật.

Về thủ tục xét xử thân thiện (Điều 151), theo bà Nga, có ý kiến đề nghị quy định quyết định áp dụng biện pháp XLCH của Hội đồng xét xử chỉ bị khiếu nại hoặc kiến nghị mà không bị kháng cáo, kháng nghị theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS).

UBTVQH xin được báo cáo như sau, khoản 6 Điều 151 của dự thảo Luật quy định: Khi xét xử, nếu xét thấy NCTN có đủ điều kiện áp dụng biện pháp XLCH thì Hội đồng xét xử xem xét, ra quyết định áp dụng biện pháp XLCH đối với bị cáo. Quy định này kế thừa quy định tại các điều 330, 331 và 336 BLTTHS hiện hành và thống nhất với khoản 6 Điều 103 của Hiến pháp “Chế độ xét xử sơ thẩm, phúc thẩm được bảo đảm”. Ở giai đoạn này, bị cáo đã bị đưa ra xét xử sơ thẩm (đã phải trải qua tất cả trình tự, thủ tục: Xét hỏi, tranh tụng tại phiên tòa…). Kết thúc phiên tòa nếu xét thấy bị cáo có đủ điều kiện áp dụng biện pháp XLCH thì Hội đồng xét xử nghị án và ra Quyết định áp dụng biện pháp XLCH. Do đó, bị cáo, người bị hại, Viện kiểm sát phải có quyền kháng cáo, kháng nghị. Chỉ khi có kháng cáo, kháng nghị mới là căn cứ để mở ra trình tự phúc thẩm theo yêu cầu của Hiến pháp. Do đó, xin Quốc hội cho giữ quy định kháng cáo, kháng nghị đối với Quyết định áp dụng biện pháp XLCH của Hội đồng xét xử.

Điều 52. Thẩm quyền áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng

1. Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát có thẩm quyền áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng tại cộng đồng, trừ trường hợp vụ án có yêu cầu giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại hoặc phải giải quyết vấn đề tịch thu tài sản.

2. Thẩm phán, Hội đồng xét xử có thẩm quyền áp dụng các biện pháp xử lý chuyển hướng quy định tại Điều 36 của Luật này.