Họa sĩ Xu Man- Cánh chim đầu đàn của mỹ thuật Tây Nguyên
Họa sĩ Xu Man (1925-2007), là một người có nhiều cống hiến cho đất nước. Ông cũng là họa sĩ duy nhất ở Tây Nguyên được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật.
Bác Hồ và Tây Nguyên trong lòng họa sĩ
Họa sĩ Xu Man (1925-2007), là một cán bộ, đảng viên người Bahnar có nhiều cống hiến cho đất nước. Ông tham gia tập kết năm 1954 trong biên chế Trung đoàn 120, được kết nạp vào Đảng Cộng sản Việt Nam năm 1955. Từ những năm 1960, sau khi trở về miền Nam, ông tham gia chiến đấu, công tác tại nhiều đơn vị trên địa bàn Tây Nguyên. Năm 2007, ông mất tại nhà riêng ở làng Plei Bông, xã Ayun, huyện Mang Yang, tỉnh Gia Lai.
Trong suốt cuộc đời của ông, ngoài việc hoàn tốt các nhiệm vụ được giao, ông còn cống hiến hết mình cho nghệ thuật, nhiều tác phẩm sơn dầu, sơn mài về Tây Nguyên, về Bác Hồ với đồng bào Tây Nguyên đã tạo được tiếng vang lớn, khơi gợi những giá trị, niềm cảm xúc cho độc giả “Bác luôn gần gũi, bên cạnh người dân Tây Nguyên và người Tây Nguyên trong lòng luôn có Bác”.
Chính những tác phẩm này (Bác Hồ với tình yêu Tây Nguyên; Bác Hồ với Tây Nguyên; Ngày hội trên Tây Nguyên; Bình minh trên núi rừng Tây Nguyên), đã đưa tên tuổi của ông vượt ra khỏi khu vực Tây Nguyên, để đứng trong hàng ngũ những họa sĩ danh tiếng của đất nước.
Năm 2012, họa sĩ Xu Man được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật. Cho đến nay, ông cũng là họa sĩ duy nhất ở Tây Nguyên được tặng giải thưởng danh giá này.
Theo thống kê của các cơ quan chức năng, tranh ông hiện còn khoảng 120 bức, bao gồm 48 bức sơn dầu, 58 bức màu nước, 5 bức sơn khắc, 5 bức bột màu, 2 bức sơn mài, 1 bức bút dạ, 1 bức sáp màu… đang được trưng bày, lưu giữ tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, Bảo tàng Mỹ thuật TP. Hồ Chí Minh và ở nhiều địa phương khác, trong đó có quê nhà nơi ông từng sinh sống.
Các chuyên gia và cơ quan chức năng đều nhận định: Họa sĩ Xu Man là một họa sĩ tiêu biểu của tỉnh Gia Lai nói riêng và của Việt Nam nói chung. Ông đã đưa văn hóa truyền thống Tây Nguyên vào tác phẩm, góp phần quan trọng vào việc bảo tồn và lan tỏa, phát huy các giá trị truyền thống. Ông còn là người thầy, người truyền cảm hứng cho nhiều họa sĩ thế hệ sau nên được ví như “cánh chim đầu đàn của mỹ thuật Tây Nguyên”.
Cần xếp hạng di tích “Nhà ở của họa sĩ Xu man”
Ngày 31/10/2024, tại Hội trường nhà văn hóa xã Ayun, UBND huyện Mang Yang đã tổ chức Hội thảo khoa học Di tích lịch sử “Nhà ở của họa sĩ Xu Man”. Hội thảo có sự tham gia của lãnh đạo Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch tỉnh Gia Lai, Hội Văn học-Nghệ thuật tỉnh, lãnh đạo huyện Mang Yang, các phòng, ban liên quan và các nhà khoa học, văn nghệ sĩ, thân nhân của gia đình cố họa sĩ Xu Man.
Theo hồ sơ di tích, nhà ở của họa sĩ Xu Man tại làng Plei Bông, xã Ayun, huyện Mang Yang, cách trung tâm TP. Pleiku khoảng 42km về phía Đông. Diện tích tổng thể khoảng 2.000 m2, bao gồm 2 căn nhà: Nhà xây gạch mái tôn khoảng cuối thập niên 1980, đầu thập niên 1990 với sự hỗ trợ của chính quyền cấp tỉnh, họa sĩ Xu Man chủ yếu dùng nhà này để treo tranh và tiếp khách. Nhà sàn dựng phía sau nhà xây, sàn bằng gỗ mái lợp tôn, trước kia là nơi ông ở chính. Hiện nay, cả 2 căn nhà này do con cháu ông ở, nhưng đều rất đơn sơ và xuống cấp khá nặng.
Vì vậy, các cơ quan chức năng nhận thấy, việc thực hiện hồ sơ di tích “Nhà ở của họa sĩ Xu Man” là điều hết sức cần thiết và có ý nghĩa thiết thực. Sau khi được xếp hạng di tích, “Nhà ở của họa sĩ Xu Man” sẽ là căn cứ pháp lý giúp việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản nghệ thuật của ông được triển khai hiệu quả hơn.
Tại Hội thảo, rất nhiều ý kiến tâm huyết của các đại biểu đã được đưa ra thảo luận, trong đó đa số đều đề nghị quan tâm đầu tư, phục dựng khu nhà; tiếp tục mở rộng việc sưu tầm tác phẩm của họa sĩ Xu Man và đưa về trưng bày một phần tại đây để khách tham quan hiểu rõ hơn về cuộc đời, sự nghiệp của ông.
Theo đại diện UBND huyện Mang Yang, việc đề nghị xếp hạng di tích “Nhà ở của họa sĩ Xu Man” là sự tri ân dành cho một họa sĩ có nhiều đóng góp và ảnh hưởng sâu rộng đối với mỹ thuật Tây Nguyên, mỹ thuật Việt Nam; đồng thời hình thành điểm đến, kết nối tour du lịch cộng đồng làng Đê Kjêng (xã Ayun) và Khu du lịch sinh thái Vườn Quốc gia Kon Ka Kinh, tạo thêm sự phong phú, đặc sắc cho các tour tuyến du lịch địa phương.
Chính vì vậy, UBND huyện Mang Yang đã đề nghị Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch xem xét trình UBND tỉnh xếp hạng “Nhà ở của họa sĩ Xu Man” (Plei Bông, xã Ayun, huyện Mang Yang) là Di tích lịch sử cấp tỉnh theo khoản 11, Điều 6, Thông tư 09/2011/TT-BVHTTDL của Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch.
Tại Hội thảo, vấn đề đặt tên di tích thế nào cho phù hợp với các quy định liên quan đã được các đại biểu đưa ra thảo luận. Một số ý kiến cho rằng, cần cân nhắc giữa việc đặt tên di tích là “Nhà ở của họa sĩ Xu Man” hay đổi tên di tích thành “Khu lưu niệm họa sĩ Xu Man”, để phù hợp hơn với loại hình di tích đang đề nghị công nhận.
Phát biểu tại Hội thảo, ông Nguyễn Văn Ý-Phó Giám đốc Sở Văn hóa-Thể thao và Du lịch đề nghị Ban soạn thảo hồ sơ di tích tiếp thu các ý kiến góp ý, sưu tầm thêm tư liệu về họa sĩ Xu Man để hoàn thiện hồ sơ gửi Sở thẩm định, trình và tham mưu UBND tỉnh xem xét, xếp hạng di tích cấp tỉnh để tri ân những cống hiến của họa sĩ Xu Man đối với Gia Lai nói riêng, đất nước nói chung.
Mong rằng, trong thời gian không xa, xã Ayun, huyện Mang Yang nói riêng và tỉnh Gia Lai nói chung sẽ có một khu di tích của họa sĩ Xu Man để các thế hệ trẻ và người dân hiểu, biết hơn về những đóng góp to lớn mà cố họa sĩ đã để lại.