Không để “lọt lưới” phương tiện kém an toàn
Kiểm định phương tiện cơ giới đường bộ là một trong những nhiệm vụ quan trọng góp phần bảo đảm an toàn giao thông, giảm thiểu nguy cơ tai nạn giao thông và tình trạng ô nhiễm môi trường. Đây có thể coi là bước “sàng lọc” và ngăn chặn sớm nhất việc các phương tiện không đủ tiêu chuẩn, không đảm bảo an toàn kỹ thuật “có cơ hội” lưu thông trên đường.
Theo báo cáo tại Hội nghị Liên hợp quốc về Hợp tác bảo đảm an toàn giao thông đường bộ (UNRSC) năm 2023, Việt Nam là một trong số 45/193 quốc gia thành viên có tỷ lệ nạn nhân tử vong do tai nạn giao thông (TNGT) đường bộ giảm trên 30% trong giai đoạn 2011-2020. Cụ thể, giảm từ 25,4 người/100.000 dân vào năm 2010 xuống còn 17,7 người/100.000 dân vào năm 2021 (giảm 43,5%). Tuy nhiên, công tác bảo đảm trật tự, an toàn giao thông (TTATGT) vẫn còn một số tồn tại, phức tạp; TNGT tuy được kiềm chế nhưng vẫn ở mức cao, thiệt hại do TNGT đối với xã hội vẫn ở mức nghiêm trọng; ùn tắc giao thông nhất là những ngày nghỉ, ngày lễ, tết chưa được giải quyết căn bản; vi phạm TTATGT vẫn còn diễn ra nhiều.
Hiểm họa được báo trước
Đăng kiểm phương tiện là việc làm quan trọng và cần thiết, liên quan đến tính mạng, tài sản không chỉ đối với chủ phương tiện mà còn cho cả những người xung quanh. Vậy nhưng trên thực tế, nhiều vụ TNGT chết người liên quan đến xe chưa đăng kiểm, xe hết hạn kiểm định, xe không đủ điều kiện an toàn kỹ thuật vẫn tiếp tục xảy ra và có chiều hướng ngày càng phức tạp hơn.
Trưa ngày 26/3/2024, tại thị trấn Quy Đạt, huyện Minh Hóa, tỉnh Quảng Bình, đã xảy ra vụ va chạm giữa ô tô tải chuyên dụng mang biển số 73C-114.xx với một xe máy (không có biển kiểm soát). Tại hiện trường, xe máy hư hỏng và bị cuốn vào gầm xe tải; người điều khiển xe máy tử vong tại chỗ. Kiểm tra xe ô tô tải, lực lượng chức năng phát hiện phiếu kiểm định dán trên mặt kính ô tô đã hết hạn đăng kiểm từ tháng 02/2022.
Trước đó, đầu tháng 01/2023, một vụ tai nạn liên hoàn do xe khách hết hạn đăng kiểm gây ra trên tuyến đường Quốc lộ 6 thuộc địa phận huyện Mai Châu (tỉnh Hòa Bình) khiến 3 người tử vong, 19 người bị thương. Vào cuộc điều tra, xác minh, cơ quan chức năng tỉnh Hòa Bình đã khởi tố bị can, bắt tạm giam chủ xe khách và tài xế điều khiển xe khách hết hạn đăng kiểm gây tai nạn đặc biệt nghiêm trọng trên Quốc lộ 6. Nguyễn Đăng H - chủ xe khách biển kiểm soát 26F-001.xx (nhà xe T.S) đã có hành vi đưa vào sử dụng phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, xe chuyên dụng không bảo đảm an toàn quy định tại Điều 262 Bộ luật Hình sự.
Ngày 04/3/2020, chiếc xe buýt mang biển kiểm soát 94B-006.xx khi vừa xuất bến khoảng 300m thì bất ngờ gây tai nạn tại dốc cầu Kim Sơn (Phường 5, TP. Bạc Liêu, tỉnh Bạc Liêu) làm 2 người tử vong. Theo dữ liệu kiểm định, xe buýt này trước đó mang BKS 94K-48xx, chủ phương tiện là một hợp tác xã trên địa bàn TP. Bạc Liêu. Xe kiểm định lần đầu vào tháng 01/2019 và chỉ có giá trị đến ngày 15/02/2020. Thời điểm gây tai nạn, xe buýt đã đổi sang biển số mới và đã quá hạn đăng kiểm; thiết bị giám sát hành trình cũng đã hết hạn vào ngày 21/01/2020.
Nghiêm trọng hơn, trước khi gây tai nạn, phương tiện trên đã được chính người điều hành bến của một hợp tác xã kiểm soát, cho xuất bến như những chiếc xe “hợp lệ” khác. Đáng nói, tại báo cáo gửi Sở Giao thông vận tải (GTVT) về vụ tai nạn, hợp tác xã này để trống, không báo cáo được lệnh vận chuyển, số, ngày, tháng, năm, giá trị lệnh vận chuyển đến thời gian nào đối với việc điều hành xe buýt xuất bến.
Trên đây chỉ là một số trong rất nhiều vụ TNGT chết người mà nguyên nhân bắt nguồn từ phương tiện đường bộ đã hết hạn đăng kiểm, không đảm bảo an toàn kỹ thuật. Điều 53 Luật Giao thông đường bộ năm 2018 quy định, xe cơ giới được phép tham gia giao thông phải bảo đảm các quy định về chất lượng, an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường. Thế nhưng trên thực tế, một bộ phận không nhỏ người dân vẫn chủ quan, lơ là, hết hạn đăng kiểm mà vẫn cho “tặc lưỡi”, “mặc kệ” để phương tiện tham gia giao thông. Đây cũng là một nguyên nhân khiến nhiều ông bố, bà mẹ đã có tuổi luôn canh cánh nỗi lo mỗi khi con bước chân ra đường, dù con đã trưởng thành, thậm chí có gia đình.
Từ lâu, Chính phủ, Bộ GTVT và các cơ quan, ban, ngành liên quan đã nhận thức rõ nguy cơ tiềm ẩn gây mất ATGT của xe quá hạn kiểm định và xe hết niên hạn sử dụng tham gia giao thông; ban hành nhiều biện pháp nhằm hạn chế xe quá hạn kiểm định và xe hết niên hạn tham gia giao thông. Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ và Bộ GTVT, hằng năm, Cục Đăng kiểm Việt Nam đã yêu cầu các trung tâm đăng kiểm xe cơ giới trên cả nước cung cấp số liệu cho phòng Cảnh sát giao thông, sở GTVT, Thanh tra giao thông các tỉnh, thành phố danh sách xe hết niên hạn của năm đó và danh sách xe sẽ hết niên hạn vào năm sau. Đồng thời, chủ động phối hợp với các lực lượng tuần tra thực hiện kiểm tra liên ngành để kiểm soát những phương tiện không đủ an toàn vẫn cố tình tham gia giao thông, tiềm ẩn nguy cơ gây TNGT cao.
Theo các trung tâm đăng kiểm, phương tiện hết đăng kiểm, thậm chí hết niên hạn sử dụng vẫn cố tình lưu thông sẽ vô cùng nguy hiểm cho tính mạng chủ xe lẫn người đi đường. Tuy nhiên, nhiều người vẫn mang tâm lý coi thường pháp luật, xem nhẹ sự an toàn của cộng đồng khiến không ít người cố ý buôn bán, sử dụng xe hết niên hạn vào mục đích giao thông. Bằng chứng là, nhiều chủ xe không đưa xe đi đăng kiểm định kỳ trước khi xe hết niên hạn, bán xe nhưng không làm thủ tục sang tên, hoặc có người chuyên đi mua xe sắp hết niên hạn để được giá rẻ rồi bán lại kiếm lời. Nguy hiểm hơn, để “qua mặt” được cơ quan chức năng, những chiếc xe hết hạn sử dụng này ít lưu hành trên các tuyến đường cao tốc, quốc lộ mà chủ yếu lén lút tham gia giao thông ở các vùng nông thôn, miền núi…
Theo báo cáo của Cục Đăng kiểm Việt Nam, tổng số xe hết niên hạn sử dụng từ ngày 01/01/2024 là 13.836 ô tô, gồm 7.108 xe chở người và 6.728 xe chở hàng.
Trong đó, TP.HCM là địa phương có số xe sẽ hết niên hạn từ năm 2024 nhiều nhất với 3.449 xe, gồm 1.786 xe khách, 1.663 xe tải. Hà Nội là địa phương có số xe hết niên hạn đứng thứ 2 với 2.169 xe, gồm 1.018 xe khách và 1.151 xe tải.
Danh sách cụ thể toàn bộ xe hết niên hạn đã được Cục Đăng kiểm đăng tải trên website của cục để các cơ quan, địa phương có thể tải về hoặc tra cứu 24/24h.
Trong khi đó, việc các trung tâm đăng kiểm hiện nay đồng loạt siết chặt kiểm định phương tiện, kiên quyết không đăng kiểm đối với phương tiện độ, chế, thay đổi kết cấu mà không đáp ứng yêu cầu về an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường lại bị cho là… “làm khó” người dân (!?). Không ít người vẫn mang tâm lý muốn các đơn vị đăng kiểm bỏ qua các lỗi, khiếm khuyết về an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường của phương tiện nên đã có các hành vi “lách luật” thuê, mượn phụ tùng, tác động, hoặc có các hành vi tiêu cực để đơn vị đăng kiểm “bỏ qua”.
Thậm chí, theo chia sẻ của nhiều đăng kiểm viên, hiện nay xảy ra tình trạng có không ít phương tiện sau khi đến trung tâm đăng kiểm này không được đăng kiểm, thì lại mang phương tiện đến trung tâm đăng kiểm khác và tìm mọi cách để được cấp giấy chứng nhận đăng kiểm. Để hạn chế tình trạng đó, nhiều trung tâm đăng kiểm đã xây dựng có hệ thống cơ sở dữ liệu nối mạng với các trung tâm khác trong cả nước, do đó nếu xe nào không đủ điều kiện đăng kiểm tại trung tâm thì cũng không đăng kiểm được tại các trung tâm khác nếu chưa được sửa chữa, thay đổi cho phù hợp với tiêu chuẩn bởi mọi dữ liệu về phương tiện đăng kiểm đã được lưu trữ trong hệ thống.
Các trung tâm đăng kiểm không có chức năng xử phạt hành chính nên xe quá hạn đăng kiểm khi đến đơn vị kiểm định vẫn được làm thủ tục đăng kiểm bình thường mà không bị phạt. Ảnh minh họa
Cục Đăng kiểm Việt Nam nhấn mạnh, công tác kiểm định về chất lượng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường xe cơ giới là quy định bắt buộc đối với các loại phương tiện cơ giới đường bộ khi lưu thông trên đường, nhằm đảm bảo an toàn cho bản thân tài xế và cả những người tham gia giao thông khác. Theo khoản 1 Điều 3 Thông tư 16/2021/TT-BGTVT, kiểm định là việc kiểm tra, đánh giá lần đầu và định kỳ tình trạng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường của xe cơ giới theo các tiêu chuẩn, quy chuẩn, quy định. Đây cũng là một trong những điều kiện để các phương tiện được phép lưu thông trên đường.
Tuy nhiên, các trung tâm đăng kiểm không có chức năng xử phạt hành chính, nên xe quá hạn đăng kiểm khi đến đơn vị kiểm định vẫn được làm thủ tục đăng kiểm bình thường mà không bị phạt. Mặc dù vậy, Cục Đăng kiểm Việt Nam cho biết, chủ xe cũng không nên chủ quan, cần đưa xe đi đăng kiểm sớm nhất có thể bởi khi xe lưu thông trên đường có thể bị lực lượng Cảnh sát giao thông kiểm tra và xử lý vi phạm hành chính.
Theo khoản 5 Điều 16 Nghị định 100/2019/NĐ-CP và khoản 6 Điều 16 Nghị định 100/2019/NĐ-CP (được sửa đổi bởi khoản 9 Điều 2 Nghị định 123/2021/NĐ-CP), nếu chủ xe cơ giới tham gia giao thông có giấy chứng nhận hoặc tem kiểm định an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường đã hết hạn sử dụng dưới 01 tháng sẽ bị phạt tiền từ 3 - 4 triệu đồng, bị tước quyền sử dụng giấy phép lái xe từ 1 đến 3 tháng. Điều này đồng nghĩa, ô tô lưu thông trên đường buộc phải có tem kiểm định an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường còn hiệu lực. Bất cứ trường hợp hết hạn mà chưa đăng kiểm dù chậm một ngày cũng bị phạt hành chính kèm hình phạt bổ sung khác.
Trường hợp giấy chứng nhận hoặc tem kiểm định an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường đã hết hạn sử dụng từ 01 tháng trở nên nhưng chủ xe vẫn cố tình đưa phương tiện tham gia giao thông sẽ bị phạt tiền từ 4 - 6 triệu đồng, tước quyền sử dụng giấy phép lái xe từ 1 đến 3 tháng. Ngoài ra, hành vi điều khiển quá hạn kiểm định từ 01 tháng trở lên có thể bị tạm giữ xe trước khi ra quyết định xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Điều 82 Nghị định 100/2019/NĐ-CP. Trong trường hợp chủ phương tiện “mượn” tem đăng kiểm của xe khác hoặc sử dụng tem kiểm định không phải do cơ quan có thẩm quyền cấp hoặc trên tem có dấu hiệu tẩy xóa,... sẽ bị phạt từ 4 - 6 triệu đồng cùng hình phạt bổ sung tương tự như trên.
Tóm lại, mục đích quan trọng nhất của việc đăng kiểm là để kiểm tra mức độ và ngưỡng an toàn của phương tiện vận tải, giúp giảm nguy cơ rủi ro trong quá trình lưu thông. Do vậy, công tác đăng kiểm được siết chặt, làm nghiêm, sẽ góp phần đảm bảo an toàn cho mọi người dân khi tham gia giao thông, giảm thiểu TNGT. Bên cạnh đó, việc siết chặt đăng kiểm còn góp phần nâng cao ý thức của chủ xe, lái xe trong việc bảo dưỡng, sửa chữa phương tiện; đồng thời có ý thức hơn trong việc chấp hành đầy đủ các quy định về bảo đảm an toàn kỹ thuật xe, bảo vệ môi trường.
Thực hiện: Lâm Thanh – Ý Thơ
Trình bày: Thanh Trà