Đa dạng hóa nguồn lực

Bất cập chính sách tiền lương

Từ năm 2001 đến nay, Nhà nước đã 8 lần điều chỉnh tiền lương tối thiểu, từ 210.000 đồng/tháng lên mức 830.000 đồng/tháng năm 2011. Riêng 4 năm qua, mức lương tối thiểu chung đã điều chỉnh tăng 84,4%. TS Vũ Nhữ Thăng, Viện Chiến lược và Chính sách tài chính (Bộ Tài chính) cho biết: Dù đã có những cải cách nhưng hệ thống chính sách tiền lương hiện hành cũng bộc lộ những vấn đề cần xem xét. Lương tối thiểu của khu hành chính sự nghiệp đang ở mức thấp. Với cơ chế tiền lương như hiện nay thì mức lương của cán bộ, công chức làm việc tại các thành phố lớn, khu đô thị là không đủ sống.

Theo tính toán của Bộ LĐ-TB&XH, tiền lương của công chức hiện nay chỉ đáp ứng được 60% nhu cầu sinh hoạt tối thiểu của người lao động. Điều này là một trong những nguyên nhân dẫn đến hội chứng “tước đoạt để bù đắp” của công chức. Và thực tế, thu nhập ngoài lương của công chức lại cao, phụ thuộc vào từng vị trí, lĩnh vực quản lý, từng địa phương... Loại thu nhập này không minh bạch, không rõ ràng, không ai có thể thống kê, đánh giá, định lượng được, chủ yếu là do tham nhũng, tiêu cực trong thi hành công vụ.

Nhiều ý kiến cho rằng nên trả lương theo công việc, vị trí, năng lực của người lao động (Ảnh: MQ)

Bên cạnh đó, hệ thống thang, bảng lương vẫn theo cách thức cũ, tạo tình trạng “bình quân” hóa trong việc trả lương. Bất cập lớn nhất hiện nay là hệ thống thang, bảng lương chưa được xây dựng trên giá trị công việc theo đúng thực tế của từng đơn vị, mà áp dụng chung cho toàn bộ hệ thống. Điều này không tạo ra sự khác biệt trong cơ chế trả lương cho các loại công việc khác nhau. Ví dụ, cứ có bằng đại học là hưởng lương chuyên viên và tương đương, định kỳ 2 - 3 năm tăng lương một lần. Cơ chế trả lương còn nhiều yếu tố “phi thị trường”, người làm ít vẫn nhận lương cơ bản như người làm nhiều; người nhiều tuổi nhận lương cao hơn người ít tuổi.

Theo chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh, ở nhiều quốc gia trên thế giới, tiền lương là nguồn thu nhập chủ yếu của công chức và tối thiểu chiếm đến 90% tổng thu nhập. Ở Việt Nam hiện nay, khoản thu nhập từ lương chỉ chiếm từ 30-100% tùy thuộc vào vị trí công tác. Vì vậy, tiền lương cần được tính toán sao cho đủ để bản thân mỗi công chức và gia đình của họ có thể sống được bằng lương, thậm chí có tích lũy. Nếu đạt được mục tiêu này thì công chức mới có thể tận tụy với công việc của họ và dành 100% thời gian, công sức để hoàn thành nhiệm vụ được giao, từ đó mới không tham nhũng và nhận hối lộ.

Theo thống kê của Bộ LĐ-TB&XH, nếu so sánh mức lương tối thiểu năm 2002 là 210.000 đồng/tháng, với hiện nay, tiền lương danh nghĩa tăng 295,2% nhưng chỉ số giá cả hàng hóa tiêu dùng đã tăng 147,2%. Như vậy, tiền lương thực tế sau 9 năm chỉ tăng 59,9%, không theo kịp với đà tăng giá, đặc biệt là nhóm hàng thiết yếu như lương thực, thực phẩm với mức tăng trên 200%.

TS Nguyễn Hữu Dũng, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học lao động xã hội cho rằng: “Chúng ta đã duy trì quá lâu một chính sách tiền lương thấp đối với công chức, thực hiện cải cách lương lâu nay chỉ là “gọt gót chân cho vừa giày”, tức là cải cách lương kiểu đối phó với giá, chạy theo giá mà không giải quyết được triệt để”.

Do đó, vấn đề cải cách tiền lương cần được giải quyết một cách rốt ráo. Viện Chiến lược và Chính sách tài chính (Bộ Tài chính) vừa tổ chức hội thảo “Đa dạng hóa nguồn lực cải cách tiền lương cán bộ, công chức, viên chức giai đoạn 2011-2020”. 3 vấn đề được nêu lên là nên bỏ lương tối thiểu của công chức; mạnh dạn loại bỏ những công chức yếu kém; thu phí dịch vụ công theo giá thị trường.

Tinh giảm bộ máy

TS Nguyễn Hữu Dũng chỉ ra vấn đề mấu chốt nhất trong chính sách cải cách tiền lương hiện nay là “Tiền lương Nhà nước quy định trả cho cán bộ, công nhân viên chức mặc dù còn rất thấp, nhưng khoản chi này luôn chiếm tỷ lệ cao trong tổng chi ngân sách Nhà nước”.

So với năm 2002 (mức lương tối thiểu là 210.000 đồng/tháng) thì đến nay, tiền lương danh nghĩa (mức tối thiểu là 830.000 đồng/tháng) tăng 295,2%. Mức điều chỉnh tiền lương thực tế bình quân hằng năm giai đoạn từ năm 2003-2011 chỉ bằng 1/2 đến 1/4 mức điều chỉnh bình quân hằng năm giai đoạn từ 1993- 2002, trong khi tổng quỹ tiền lương và trợ cấp lại tăng thêm bình quân gần 2 lần/năm. Điều đó cho thấy quỹ lương công chức đang phình to. Theo TS Nguyễn Hữu Dũng, tỷ lệ cán bộ hiện không đáp ứng được nhu cầu công việc đang chiếm một tỷ lệ quá lớn. Nhà nước cần mạnh dạn thanh lọc, đào thải những công chức không đáp ứng được nhu cầu công việc để cải thiện lương công chức, viên chức.

Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Vấn đề xã hội Quốc hội, ông Đặng Như Lợi nêu thẳng vấn đề: “Chỉ 1/3 cán bộ viên chức đang làm việc ngày đêm, Nhà nước cần mạnh dạn tinh giảm 40% tổng số công chức, viên chức không đủ năng lực. Chế độ bao cấp duy trì từ năm 1972 đã đến lúc cần xóa bỏ dù có đụng chạm, liên quan đến quyền lợi của ai đi chăng nữa”.

TS Vũ Như Thăng, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách tài chính cũng cho rằng, phương thức trả lương mang tính bình quân, cào bằng, chế độ phụ cấp dàn trải khiến tiền lương và vai trò của lương ngày càng thấp. Trong khi đó, tổng nguồn ngân sách dành cho lương không thấp và liên tục tăng. Cụ thể, năm 2010, lương phụ cấp chiếm 6,7% GDP, trong khi năm 2011 con số này tăng lên chiếm gần 9,6% GDP, đồng thời chiếm 51% chi thường xuyên của ngân sách Nhà nước. Bất cập ở chỗ trong khi tổng chi cho lương tăng thì tiền lương cán bộ, công chức vẫn thấp.

Như vậy là đối tượng hưởng lương gia tăng.

Trả lương theo cơ chế thị trường

PGS. TS Nguyễn Khắc Thanh, Phó Viện trưởng Viện kinh tế, Học viện Chính trị Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh đưa ra phương án thay thế mức lương tối thiểu. Ông đề xuất tiền tệ hóa tiền lương, trả lương theo công việc, năng lực, vị trí và chức vụ sao cho đảm bảo nguồn sống cho cán bộ, công chức và viên chức. Theo đó, những người chưa có nhà được phụ cấp thuê nhà, người nuôi con chưa đến 18 tuổi phải được Nhà nước hỗ trợ...

TS Vũ Nhữ Thăng đề xuất: Cần mở rộng khoảng cách quan hệ tiền lương giữa tối thiểu - trung bình - tối đa, từ đó sửa đổi hệ thống thang, bậc lương đảm bảo tương quan hợp lý, khuyến khích người làm việc có trình độ chuyên môn cao, đảm bảo hướng tới trả lương theo mức độ hoàn thành nhiệm vụ.

Tại hội thảo, ngoài yêu cầu tinh giảm biên chế, nhiều chuyên gia đều nhất trí với giải pháp, cần phải thực hiện chế độ dịch vụ công, chuyển chế độ thu phí sang thu theo giá thị trường để tăng nguồn cung. Như vậy mới có nguồn thu bù đắp vào lương công chức và giảm gánh nặng chi cho ngân sách Nhà nước.

Theo TS Nguyễn Minh Phong, Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội, để giảm gánh nặng lên ngân sách Nhà nước, cần phải đa dạng hóa nguồn lương và kênh thu nhập lương theo hướng đẩy mạnh xã hội hóa. Khuyến khích các đơn vị sự nghiệp công thực hiện hạch toán thu chi trong cung cấp dịch vụ công, tự chủ và tự chịu trách nhiệm về nhiệm vụ, tuyển dụng lao động theo chế độ hợp đồng làm việc, trả lương cho lao động phụ thuộc vào năng suất, chất lượng cung cấp dịch vụ theo vị trí làm việc và theo yêu cầu chuẩn chung của Nhà nước. Để quản lý, Nhà nước quy định các khoản thu phí, lệ phí trên cơ sở tính đúng, đủ, phù hợp với từng loại dịch vụ và loại hình cung cấp dịch vụ.

Thái Văn - Kỳ Hoa

congly.com.vn