Phục dựng nghi lễ cúng sức khỏe của người Ê Đê

Người Ê Đê đã sinh sống lâu đời ở Tây Nguyên, mang theo bản sắc văn hóa độc đáo và đặc trưng riêng. Trong đó, các nghi lễ vòng đời đóng vai trò quan trọng, là thành tố chính cấu thành nên bản sắc văn hóa của dân tộc này. Những nghi lễ này không chỉ phản ánh rõ nét đặc điểm văn hóa tộc người mà còn có vai trò quan trọng trong đời sống cá nhân và cộng đồng. Từ khi sinh ra đến khi qua đời, mỗi người Ê Đê đều trải qua nhiều nghi lễ quan trọng, đánh dấu những giai đoạn khác nhau trong cuộc đời của họ.

Trong văn hóa của người Ê Đê, lễ cúng sức khỏe là một nghi lễ quan trọng và đầy ý nghĩa. Lễ cúng thường diễn ra sau khi vụ mùa kết thúc, vào những lúc rảnh rỗi, lúc nông nhàn. Đây không chỉ là dịp để con cháu bày tỏ lòng tôn kính và hiếu thảo đối với ông bà, cha mẹ mà còn tỏ lòng biết ơn đối với các bậc thần linh đã ban phước sức khỏe và che chở suốt năm qua, giúp gia đình và cộng đồng tránh được bệnh tật.

Thông qua lễ cúng này, người Ê Đê hy vọng mang lại sức khỏe, bình an và thành đạt cho gia đình và con cháu, thể hiện niềm tin của đồng bào Ê Đê vào thần linh thông qua các vật tế lễ lớn như heo đực, ché rượu hoặc 1 con trâu.

Tuy nhiên, do ảnh hưởng của cuộc sống hiện đại, nhiều người Ê Đê dần quên lãng các nghi lễ truyền thống của dân tộc, bao gồm cả lễ cúng sức khỏe. Những năm gần đây, chỉ những gia đình có điều kiện kinh tế khá giả mới có khả năng tổ chức và duy trì nghi lễ này.

Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số, UBND huyện Cư M’gar (tỉnh Đắk Lắk) đã ra quyết định thành lập ban tổ chức, tổ giúp việc phục dựng nghi lễ cúng sức khỏe của dân tộc Ê Đê tại buôn M’Lăng (xã Ea Tar, huyện Cư M’gar). Nghi lễ được tổ chức tại gia đình bà H'Thinh Kbuôr, người được tổ chức lễ cúng sức khỏe là ông YHai Kbuôr, năm nay 82 tuổi (là người bác ruột của gia đình).

“Chúng tôi tổ chức lễ cúng sức khỏe này nhằm cầu mong bác được khỏe mạnh, bình an. Trước ngày tổ chức lễ, chúng tôi thông báo cho họ hàng buôn xa, làng gần về chung vui với gia đình và chúc phúc cho bác. Bên cạnh đó, người dân trong buôn, mỗi người góp một ít gạo cho chủ nhà nấu rượu phục vụ lễ cúng. Điều này cũng thể hiện tinh thần gắn kết, sẵn sàng chia sẻ mọi niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống của cộng đồng người Ê Đê”, bà H’Thinh chia sẻ.

Để chuẩn bị cho lễ cúng, ngoài các món ăn truyền thống, gia chủ còn chuẩn bị nhiều lễ vật để phục vụ cúng sức khỏe. Ông Y Hai cho biết, cho đến nay, ông đã được cúng sức khỏe 4 lần. Lễ cúng lần đầu là 1 con heo, 3 ché rượu cần. Lần thứ hai là 1 con heo, 7 ché rượu cần. Lần thứ 3 là 1 con trâu 7 ché rượu cần. Lần thứ 4 là 1 con heo thiến và 8 ché rượu cần.

Khi những chiếc chiêng đã được treo lên dàn, rượu cần buộc vào các cột lễ giữa gian chính của ngôi nhà dài và châm đầy nước, mâm lễ vật được bày biện đầy đủ, tiếng chiêng trống vang lên rộn rã, mời gọi mọi người nhanh chân bước tới gian khách của ngôi nhà dài, đó là lúc lễ cúng sức khỏe của người Êđê chính thức bắt đầu.

Lễ cúng sức khỏe trải qua 3 lần cúng, gồm cúng mời ông bà tổ tiên về dự lễ, cúng khấn cầu sức khỏe người được làm lễ và cúng cảm ơn, nhận sự chúc mừng từ người thân, họ hàng.

Trong quá trình lễ cúng diễn ra, người Ê Đê cấm kỵ mọi người đi qua lại, nhằm giữ gìn sự thiêng liêng của buổi lễ. Thầy cúng Y Chôch sẽ thực hiện các nghi thức cúng các vị thần núi, thần sông, thần rừng cầu cho mưa thuận, gió hòa và mọi người được dồi dào sức khỏe, tránh những tai ương trong cuộc sống.

Sau mỗi nghi thức cúng, ông Y Hai và thầy cúng cùng ăn miếng cơm, nếm miếng thịt, uống rượu cần như một cách đón nhận những điều tốt đẹp mà nghi lễ mang đến. Thầy cúng trao cần rượu cho ông Y Hai và thực hiện nghi thức trao vòng đồng. Sau đó đến lượt con cháu, người thân trong gia đình, dòng họ cũng lần lượt đeo vòng đồng, tặng quà cho ông Y Hai.

Ông Trần Xuân Quyền, Chủ tịch UBND xã Ea Tar cho biết, nghi lễ cúng sức khỏe là một nét văn hóa đặc sắc của dân tộc Ê Đê, mang ý nghĩa tốt đẹp, thể hiện sự quan tâm của người Ê Đê đối với mọi thành viên trong gia đình, dòng họ, với mong muốn mọi người luôn mạnh khỏe, có cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

“Thông qua việc tổ chức lễ cúng sức khỏe, chính quyền địa phương mong muốn tuyên truyền, nâng cao nhận thức của cộng đồng các dân tộc, đặc biệt là lớp trẻ về việc bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc”, ông Quyền cho hay.

Lê Hiếu