Gìn giữ tinh hoa ẩm thực của đồng bào các dân tộc thiểu số Tây Nguyên

Ẩm thực mang đậm nét Tây Nguyên

Nếu ai đã từng đến thăm và du lịch tại Kon Tum chắc hẳn không còn xa lạ với các món ăn đặc sắc của đồng bào các dân tộc bản địa nơi đây như: Gà nướng cơm lam, gỏi cá kiến vàng, gỏi lá mì, cà đắng dã, cá niêng nướng lá chuối, rượu ghè ủ men lá…

Các món ăn của người bản địa thường chế biến bằng các nguyên liệu không quá cầu kỳ, gắn liền với đời sống thường ngày, Khi chế biến, chủ yếu dựa vào kinh nghiệm và được truyền qua nhiều thế hệ.

Mỗi cộng đồng các dân tộc sẽ có một “bí quyết” chế biến đặc trưng riêng cho ẩm thực của mình, nhưng đều giữ nét tự nhiên, tươi ngon, dân giã trong mỗi món ăn.

Bà con đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) có nhiều món ăn truyền thống hấp dẫn, trong đó phổ biến nhất là món cơm lam gạo nếp.

Trao đổi với phóng viên về bí quyết để nấu được những ống cơm lam thơm ngon, chị Y Phan (trú tại thôn Kép Ram, xã Hòa Bình, thành phố Kon Tum) cho biết, thay vì dùng nồi, cơm sẽ được nấu hoặc nướng trong ống tre, nứa hoặc lồ ô. Bà con thường lựa chọn nếp nương có hạt chắc, mẩy, đảm bảo độ dẻo khi chín, không bị khô. Chọn lồ ô để nướng cơm lam phải là ống tươi to bằng ống tay là vừa đẹp, không quá non, không quá già để khi nướng không bị cháy và tách dễ dàng khi chín. Khi cho gạo vào ống một đầu sẽ được bịt kín, đầu kia để hở rồi đem nướng.

“Để làm cơm lam ngon, khâu quan trọng nhất là chọn gạo nếp, ủ, ngâm gạo. Thường thì sau khi vo gạo xong sẽ ngâm gạo tầm 4-6 tiếng và không được ngâm nhiều quá sẽ khiến gạo bị chua, khi nấu lên sẽ không ngon. Khi đưa lên nướng thường sẽ canh lửa than, đảo đều không để cho ống tre bị cháy, cơm cháy. Cứ như thế thì cơm sẽ chín đều, mềm dẻo và khi ăn sẻ cảm nhận được vị thơm của nếp hòa quyện với mùi tre nứa đặc sắc”, chị Y Phan chia sẻ.

Ngoài món cơm lam, bà con đồng bào các DTTS còn có món ăn cũng khá độc đáo nữa là gỏi lá mì. Đây là món được chế biến từ những loại rau, quả tự nhiên. Dù vị đắng, cay, chát nhưng lại trở thành món ăn mang lại cảm nhận thú vị cho những ai có cơ hội được nếm thử. Món gồm những nguyên liệu như lá mì gòn, cà đắng, ớt, tỏi, sả và có thể cho thêm cá khô, cá suối hoặc thịt để tăng độ thơm, ngậy. Lá và đọt mì vò kỹ, vắt nước sẽ đem xào với các nguyên liệu, nêm nếm tùy khẩu vị.

Gìn giữ tinh hoa ẩm thực

Ẩm thực của bà con người DTTS trên địa bàn tỉnh Kon Tum rất dân dã, gần gũi với núi rừng và rất giàu dinh dưỡng, là nguồn thức ăn nuôi nấng bao lớp trẻ trong làng. Chính vì vậy, cộng đồng người DTTS rất chú trọng truyền dạy kinh nghiệm, phong tục nấu ăn cho con cháu.

Vào mỗi dịp lễ hội, Tết hay có dịp tụ họp, các gia đình DTTS sẽ cùng nhau chế biến những món ăn truyền thống, cùng nhau chuẩn bị nguyên liệu, chế biến, tạo không khí rôm rả, ấm cúng.

Để giúp cộng đồng người DTTS gìn giữ tinh hoa ẩm thực của dân tộc mình, UBND tỉnh Kon Tum, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh thường xuyên tổ chức nhiều chương trình giao lưu văn hóa, ẩm thực giữa các cộng đồng các dân tộc trong tỉnh và Tây Nguyên. Tại các chương trình, hoạt động văn hóa do các cấp tổ chức, cuộc thi về ẩm thực truyền thống trở thành nội dung không thể thiếu, tạo cơ hội cho cộng đồng các DTTS giao lưu, quảng bá đến đông đảo người dân, du khách những mâm cỗ truyền thống, góp phần lan tỏa các giá trị văn hóa của cộng đồng các DTTS.

Gần đây nhất, Liên hoan Ẩm thực thành phố Kon Tum năm 2024 cũng đã diễn ra sôi nổi, đặc sắc với hơn 250 món ăn mang đậm bản sắc các vùng miền Tây Nguyên. Trong đó, các DTTS trên địa bàn TP. Kon Tum có nhiều món ăn truyền thống ý nghĩa như gà nướng, cơm lam, lá mì xào, gỏi lá, cá nướng lá chuối, gà nướng, rượu ghè... Những món ăn được bà con chuẩn bị chu đáo, thể hiện niềm tự hào về giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, giúp thu hút hàng trăm người dân, du khách đến tham quan, thưởng thức, tìm hiểu về văn hóa ẩm thực Tây Nguyên.

Ẩm thực của đồng bào các DTTS không chỉ có giá trị văn hóa, gắn bó với đời sống, tinh thần của bà con mà còn là sản phẩm du lịch đặc trưng để thu hút du khách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương. Tuy nhiên, cuộc sống hiện đại với nhiều sự lựa chọn khiến văn hóa truyền thống nói chung và ẩm thực truyền thống dễ bị pha tạp.

Bên cạnh đó, các nguyên liệu tự nhiên đang dần khan hiếm, quy trình chế biến công phu nên việc gìn giữ một số món ăn đúng với truyền thống gặp không ít khó khăn. Các món ăn truyền thống chỉ thường xuyên xuất hiện trong các lễ hội, cuộc thi ẩm thực, đứng trước nguy cơ bị mai một.

Văn Hà