Formosa gây đại hoạ và ứng xử của Chính phủ Việt Nam

Trong suốt quá trình diễn ra sự cố môi trường, từ cách tiếp nhận, đối mặt với thực tế để xử lý sự việc một cách thấu tình đạt lý và đưa ra một kết luận thể hiện tính thận trọng, khách quan, vẹn cả đôi đường, phù hợp với thông lệ quốc tế và văn hóa Việt Nam một lần nữa khẳng định quan điểm nhất quán của Chính phủ trong việc tạo môi trường đầu tư thuận lợi và minh bạch đối với các doanh nghiệp đầu tư tại Việt Nam trên tinh thần đầu tư để phát triển nhưng không quên bảo vệ môi trường, bảo vệ lợi ích của người dân.

Không “che giấu" thông tin

Sau tình trạng cá chết hàng loạt và môi trường, hệ sinh thái biển các tỉnh bắc miền Trung suy giảm nghiêm trọng, ngày 23/4, Bộ NN&PTNT khẳng định cá chết do độc tố cực mạnh từ môi trường. Ngày 27/4, Bộ TN&MT cho rằng nguyên nhân có thể từ con người và thủy triều đỏ. Ngày 4/5, Bộ KH&CN cho biết đã đủ cơ sở để xác định nguyên nhân cá chết. Và gần 3 tháng sau khi sự cố xảy ra - chiều 30/6 Chính phủ đã chính thức công bố kết quả. Về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Trương Minh Tuấn khẳng định: Đảng, Nhà nước Việt Nam chủ trương công khai, minh bạch diễn biến và các biện pháp xử lý sự cố môi trường nghiêm trọng này. Ngay từ đầu, các đồng chí lãnh đạo cao nhất của Đảng, Nhà nước, Chính phủ đã tích cực, quyết liệt chỉ đạo. Thủ tướng, các Phó Thủ tướng đã quyết liệt chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tổ chức hàng chục cuộc họp về vấn đề này, yêu cầu điều tra, nhanh chóng xác định nguyên nhân và thủ phạm, đánh giá thiệt hại về kinh tế, xã hội, môi trường, kịp thời có giải pháp hỗ trợ người dân vùng bị thiệt hại, giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, chỉ đạo kiên quyết xử lý nghiêm minh đối tượng vi phạm theo pháp luật, bất kể họ là ai.

Bộ trưởng Bộ Thông tin truyền thông Trương Minh Tuấn tại buổi họp báo chiều 30/6. Ảnh Việt Dũng 

Đồng thời Bộ trưởng Trương Minh Tuấn cũng lý giải rõ tại sao tìm ra nguyên nhân nhưng chậm công bố thủ phạm rằng: Công bố nguyên nhân là để giải quyết kịp thời hậu quả, công bố thủ phạm là để xử lý sai phạm. Điều tra nguyên nhân và thủ phạm là 2 quá trình điều tra khác nhau, và công bố vào các thời điểm khác nhau.

Điều tra nguyên nhân được tiến hành bởi các nhà khoa học, đối tượng là các sự kiện. Điều tra thủ phạm được tiến hành bởi các cơ quan điều tra, phối hợp với các nhà khoa học, đối tượng là con người nên phức tạp hơn nhiều. Việc công bố ai là kẻ gây ra sự cố nghiêm trọng này cần có quá trình điều tra xác định chứng cứ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan bảo vệ pháp luật, quản lý chuyên ngành và các địa phương.

Kết quả điều tra là khách quan, chỉ dựa trên chứng cứ, hoàn toàn loại trừ mọi sự can thiệp làm chậm quá trình điều tra và sai lệch kết quả điều tra. Các cơ quan tham gia điều tra đã nỗ lực rất lớn, đã làm hết năng lực, trách nhiệm của mình.

Không chấp nhận việc lợi dụng sự bức xúc của người dân để kích động chống phá Nhà nước

Bộ trưởng Trương Minh Tuấn nêu rõ: Từ đầu tháng 4/2016, ngay khi xảy ra sự việc hải sản chết hàng loạt, lực lượng báo chí trong và ngoài nước đã đưa thông tin với tần suất dày đặc và theo nhiều chiều. Đảng và Nhà nước Việt Nam không có chủ trương che giấu thông tin. Hơn nữa, không chỉ người dân cần biết sự thật mà Đảng và Nhà nước cũng cần biết nguyên nhân gây ra sự cố môi trường trên, do đó đã yêu cầu các Bộ, ngành, địa phương phải vào cuộc. Tuy nhiên, để tạo thuận lợi cho lực lượng chức năng trong quá trình điều tra nguyên nhân vụ việc, Bộ Thông tin và Truyền thông đề nghị các cơ quan truyền thông hoạt động theo đúng Luật Báo chí, giảm liều lượng thông tin, không thông tin suy diễn, quy chụp nguyên nhân sự cố môi trường trên để chờ kết luận điều tra. Việc này là cần thiết nhằm tránh thông tin suy diễn, làm trở ngại, tác động đến quá trình điều tra.

“Trong sự cố phức tạp và nghiêm trọng như vụ hải sản chết hàng loạt này, các nhà báo không đủ khả năng để tìm ra thủ phạm. Việc điều tra của báo chí không thể thay thế công tác điều tra của các cơ quan bảo vệ pháp luật, cơ quan chuyên môn, các nhà khoa học” Bộ trưởng Trương Minh Tuấn cho biết.

Về vấn đề thời gian qua dư luận trên các trang mạng xã hội có nhiều ý kiến phản ứng về thời gian công bố nguyên nhân cá chết, Bộ trưởng Thông tin và Truyền thông Trương Minh Tuấn cho rằng: Ý kiến đó là hoàn toàn chính đáng và dễ hiểu, vì sự cố này liên quan đến sự an lành của đất nước, liên quan đời sống của người dân, đặc biệt là đời sống của hàng vạn ngư dân ven biển của 4 tỉnh miền Trung. Tuy nhiên, sự phản ứng thái quá, suy diễn không dựa theo kết quả điều tra đã làm nhiễu loạn thông tin, gây bất lợi cho quá trình điều tra.

Về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ TN&MT Trần Hồng Hà cũng chia sẻ, có một số thế lực chống phá chế độ đã lợi dụng sự cố này để công kích sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, kích động gây mất trật tự công cộng, gây bất an trong nhân dân. Quan điểm của chúng tôi là tôn trọng sự bức xúc của người dân nhưng không chấp nhận việc lợi dụng sự bức xúc đó để kích động chống phá Đảng, chống phá Nhà nước. Tôi có thể khẳng định việc công bố nguyên nhân và thủ phạm gây ra sự cố nghiêm trọng này là kịp thời.

"Đánh kẻ chạy đi, không ai đánh người chạy lại"

Trước những hậu quả nghiêm trọng Formosa gây ra cho Việt Nam, báo chí quốc tế quan tâm cơ quan  bảo vệ pháp luật Việt Nam có khởi tố vụ án để điều tra vụ án hình sự hay không? Bộ trưởng Mai Tiến Dũng khẳng định: Việc đấu tranh để tìm ra thủ phạm gây xả thải ra môi trường vừa qua của Formosa Hà Tĩnh là việc làm thể hiện thái độ rất cương quyết của Chính phủ Việt Nam. Quan điểm của Thủ tướng và Chính phủ Việt Nam là xử lý nghiêm, không loại trừ bất cứ một cá nhân, tổ chức nào.

Tuy nhiên, Việt Nam đang xây dựng một môi trường đầu tư để tạo hình ảnh Việt Nam trong thời kỳ hội nhập và tham gia các nghị định thương mại và đang được các bạn bè quốc tế, các nhà đầu tư nước ngoài đánh giá rất cao. Đó là ổn định chính trị, cải thiện môi trường đầu tư và tạo thuận lợi cho các nhà đầu tư. Việc kinh doanh, đầu tư của các nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam thành công chính là khẳng định môi trường đầu tư tốt cho các nhà đầu tư nước ngoài tại Việt Nam.

Công ty TNHH Gang thép Hưng Nghiệp Formosa Hà Tĩnh chính thức thừa nhận gây ra sự cố môi trường biển tại 4 tỉnh miền Trung. Ảnh TTXVN

Formosa Hà Tĩnh đã nhận lỗi trước Đảng, Chính phủ và nhân dân Việt Nam và đã đưa ra 5 cam kết trách nhiệm bồi thường và không tái diễn vụ việc tương tự. Ở Việt Nam chúng tôi có câu “Đánh kẻ chạy đi, chứ không ai đánh người chạy lại”. Như vậy, tôi muốn nói rằng, Chính phủ Việt Nam luôn luôn có thái độ rất rõ là xử lý nghiêm minh các trường hợp vi phạm pháp luật của Việt Nam nhưng đồng thời có chính sách hết sức khoan hồng, độ lượng, để thấy rằng các nhà đầu tư nước ngoài có vi phạm nhưng nhận lỗi trước Nhà nước và nhân dân Việt Nam thì sẽ xem xét. Nếu như các nhà đầu tư cam kết thực hiện đúng pháp luật của Việt Nam thì pháp luật Việt Nam cũng bảo đảm cho các nhà đầu tư hoạt động đúng pháp luật và có hiệu quả, nhưng đồng thời cũng quy định rõ nếu vi phạm pháp luật thì xử lý nghiêm. Việc nhận lỗi của Tập đoàn Formosa Hà Tĩnh cũng đã thể hiện thái độ trước việc vi phạm trên. Cho nên việc đưa vụ án ra khởi tố hay không thì đây là việc Chính phủ Việt Nam sẽ cân nhắc. Nếu như nhà đầu tư nhận lỗi trước nhân dân Việt Nam thì cũng mong rằng nhân dân Việt Nam có thái độ độ lượng và khoan hồng, thể hiện tấm lòng cao thượng của người dân Việt Nam.

Nhất quán chính sách thu hút đầu tư

Trước những hậu quả nặng nề về môi trường do một doanh nghiệp nước ngoài gây ra, dư luận quan tâm tới việc thời gian tới quy trình thẩm định dự án thu hút đầu tư nước ngoài của Việt Nam liệu có những thay đổi, Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông khẳng định: Chính sách thu hút đầu tư của Chính phủ Việt Nam sau sự cố này vẫn nhất quán, đảm bảo đúng các quy định của pháp luật, đúng các cam kết đã đưa ra với cộng đồng nhà đầu tư nước ngoài.

Một sự kiện xảy ra là điều đáng tiếc và các cơ quan của Nhà nước, của Chính phủ sẽ rút kinh nghiệm, coi đây là bài học để rà soát từng chức năng, nhiệm vụ của mình, đảm bảo việc thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam theo đúng quy định của pháp luật. Chính sách thu hút, quản lý đầu tư nước ngoài của Chính phủ Việt Nam tại Nghị định 103/2013/NĐ-CP đã đưa ra một số định hướng chủ chốt là chọn lọc các dự án có chất lượng, có giá trị gia tăng cao, sử dụng công nghệ hiện đại, thân thiện với môi trường.

Thứ trưởng Đặng Huy Đông cũng một lần nữa khẳng định, hướng thu hút của Chính phủ là không đánh đổi đầu tư nước ngoài bằng mọi giá và không đánh đổi môi trường để thu hút đầu tư nước ngoài.

Cần nghiêm túc rút ra những bài học

Trước sự cố không mong đợi khiến môi trường, hệ sinh thái biển các tỉnh Bắc miền Trung suy giảm nghiêm trọng, phải khẳng định rằng, trong cả quá trình từ khi sự việc xảy ra đến nay, Chính phủ đã quyết liệt chỉ đạo triển khai kịp thời các biện pháp hỗ trợ, ổn định cuộc sống của người dân vùng bị thiệt hại, đồng thời đã thường xuyên chỉ đạo việc khắc phục sự cố, thực hiện trên tinh thần khách quan, thận trọng nhất có thể. Sự vào cuộc khẩn trương, nghiêm túc của các bộ, ngành chức năng, cùng sự hỗ trợ của các chuyên gia nước ngoài có chuyên môn, nghiên cứu độc lập đã đưa ra kết quả chuẩn xác và Formosa cũng đã nhận trách nhiệm gây ra sự cố ô nhiễm môi trường, xin lỗi và cam kết thực hiện các biện pháp để khắc phục. Sự “tâm phục, khẩu phục” của Formosa không đơn thuần là sự tự nguyện từ phía doanh nghiệp mà còn xuất phát từ cả sự đấu tranh của nhân dân cùng thái độ kiên quyết của Chính phủ. Vấn đề không chỉ đơn giản là sự đền bù, bồi đắp thiệt hại mà quan trọng là việc bảo đảm an toàn cho môi trường của Việt Nam trong tương lai. Làm rõ sự việc này không chỉ có ý nghĩa giải quyết vụ việc cụ thể mà còn thể hiện sự ổn định, minh bạch trong môi trường đầu tư, thu hút đầu tư của Việt Nam trên tinh thần đầu tư để phát triển nhưng không quên bảo vệ môi trường, bảo vệ lợi ích của người dân.

Bên cạnh đó, về phía chủ quan chúng ta cũng phải thẳng thắn nhìn nhận và nghiêm túc rút ra các bài học kinh nghiệm qua sự cố này. Đó là phải luôn nhớ bài học lấy dân làm gốc, tôn trọng nhân dân. Đặc biệt tại những dự án lớn, ở khu vực trọng yếu hay dân sinh, cần phải quan tâm đến tâm tư nguyện vọng cũng như việc đảm bảo an toàn tính mạng và sinh hoạt của người dân. Từ đó, phải đem ra bàn thảo trong Quốc hội, lấy ý kiến rộng rãi để đạt được sự đồng thuận của nhân dân, các nhà khoa học; phải tôn trọng những ý kiến phản biện có căn cứ, biết nhìn xa trông rộng và vì lợi ích quốc gia.

Xử lý sự cố, thảm họa môi trường rất cần bài bản, thận trọng, nhưng cũng rất cần sự kịp thời, năng động và quyết liệt, lấy an dân làm trọng. Đồng thời cũng phải quan tâm đến ý kiến phản ánh của người dân, tránh để người dân cảm thấy lạc lõng trong những sự cố tương tự. Bởi lẽ người dân là những người chịu ảnh hưởng trực tiếp sẽ chính là nhân chứng, là thành viên tích cực, hiệu quả trong quá trình giám sát, điều tra sự cố.

Trong mời gọi đầu tư, một nguyên tắc cơ bản được những người lãnh đạo cao nhất của Đảng và Chính phủ đã nhiều lần nhấn mạnh, đó là không phát triển, tăng trưởng bằng mọi giá. Khi tham gia lựa chọn dự án và đối tác đầu tư một điều đặc biệt quan trọng là cần thẩm định các dự án một cách chặt chẽ hơn nữa, cân nhắc khi phê duyệt và giám sát nghiêm ngặt những dự án nhà máy có sử dụng chất thải độc hại. Kiên quyết không cho tiến hành xây dựng hoặc không cho tồn tại những nhà máy có thể hoặc đã và đang gây ô nhiễm gây hại như tình trạng vừa qua.

Sự cố môi trường này cũng là bài học quan trọng "nằm lòng" cho các doanh nghiệp cả Việt Nam và nước ngoài trong quá trình đầu tư không chỉ quan tâm đến lợi nhuận mà phải tuân thủ nghiêm các quy định của pháp luật nước sở tại, trong đó đặc biệt là vấn đề bảo vệ môi trường.

Trọng Bằng