Đại biểu Quốc hội nêu 4 lý do cần thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt

Tiếp tục chương trình làm việc kỳ họp thứ 7, sáng nay (28/5), các đại biểu Quốc hội đã thảo luận ở hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi).

Quan tâm đến quy định thành lập Toà án sơ thẩm chuyên biệt trong dự thảo Luật, đại biểu Nguyễn Thị Thủy- Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Kạn tán thành với đề xuất này theo Kết luận số 2818 và báo cáo giải trình tiếp thu dự án Luật Tổ chức Tòa án nhân dân của Ủy ban Thường vụ quốc hội (UBTVQH).

Trong đó, UBTVQH nêu rõ, trên thế giới việc thành lập tòa án chuyên biệt đã trở thành xu thế tất yếu.

“Đối với nước ta, rất cần thiết thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt để giải quyết một số vụ án đặc thù như: hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ”, đại biểu Thủy nói.

Ngoài các lý do được nêu trong báo cáo, đại biểu Thủy nhấn mạnh và phân tích thêm 4 lý do cho thấy sự cần thiết phải thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt:

Thứ nhất, về cơ sở chính trị, các Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp thời gian qua, đặc biệt là Nghị quyết Đại hội 13 và Nghị quyết 27 về xây dựng nhà nước pháp quyền, đặt ra yêu cầu phải tăng cường tính chuyên nghiệp trong hoạt động xét xử của Tòa án. “Tuy nhiên, với cách bố trí như quy định hiện hành sẽ rất khó bảo đảm tinh chuyên nghiệp trong giải quyết một số vụ án đặc thù. Trong đó, có án hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ”.

Thứ hai, về cơ sở pháp lý, trong nhiều năm qua, các nghị quyết kỳ họp quốc hội đều đặt ra yêu cầu với Toà án nhân dân tối cao và Viện kiểm sát nhân dân tối cao, phải có giải pháp căn cơ, đột phá để khắc phục hạn chế và nâng cao chất lượng xét xử, cũng như kiểm sát chất lượng án hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ .

“Ngày 27/3/2023 vừa qua, UBTVQH đã ban hành Nghị quyết số 755, trong đó yêu cầu, hoàn thiện pháp luật, tổ chức bộ máy phù hợp để đáp ứng, giải quyết yêu cầu một số vụ án đặc thù, trong đó có án phá sản, sở hữu trí tuệ, tư pháp với người chưa thành niên và một số loại án khác. Tại kỳ họp này, chúng tôi nhận được Tờ trình của Viện trưởng VKSNDTC đề nghị Quốc hội tháo gỡ khó khăn với án hành chính”, đại biểu Thủy nêu.

Thứ ba, về căn cứ thực tiễn, theo đại biểu Thủy, đối với án hành chính “đây là án rất phức tạp, xảy ra ngày càng nhiều ở hầu hết lĩnh vực quản lý nhà nước”.

“Đã là án hành chính, hầu hết người bị kiện là Chủ tịch UBND, trong khi mô hình Tòa án ở nước ta gắn với địa giới hành chính. Thẩm phán phải xử các quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch UBND tỉnh mình. Do đó, tôi tán thành với ý kiến của UBTVQH, nếu không có quy định phù hợp có thể ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán khi xét xử các vụ án này.

Theo đại biểu, Ủy ban tư pháp của Quốc hội cũng đã tổ chức giám sát án hành chính trong 6 năm qua và chỉ ra nhiều khó khăn với Thẩm phán. Các báo cáo này cũng đã gửi đến đại biểu quốc hội.

Đối với vấn đề này, đại biểu viện dẫn thêm, Các Mác đã nói: “Đối với Thẩm phán, không có cấp trên nào khác ngoài Thẩm phán. Luật pháp do nhà nước tạo ra, do đó, nhà nước có trách nhiệm loại bỏ tất cả yếu tố có nguy cơ ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán”. Vừa qua, Nghị quyết 27 về xây dựng nhà nước pháp quyền… đề ra 3 trọng tâm. Trong đó, đặc biệt nhấn mạnh đến “bảo đảm tính độc lập của Tòa án, theo thẩm quyền xét xử. Thẩm phán, hội thẩm độc lập, chỉ tuân theo pháp luật”.

Tại kỳ họp này, Quốc hội thảo luận về việc thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt, chúng tôi cho rằng, đây là việc làm cần thiết, để bàn giải pháp thực hiện hiệu quả nghị quyết của Đảng, Quốc hội…

Đối với án phá sản và sở hữu trí tuệ, đại biểu Thủy cho rằng, đây là án rất khó về chuyên môn, “Với Thẩm phán được phân công xét xử án này, không chỉ đòi hỏi có chuyên môn sâu pháp luật, mà còn đòi hỏi đào tạo chuyên sâu về kinh tế- tài chính. Đặc biệt, đối với án phá sản rất phức tạp, bởi vì cùng với tuyên bố doanh nghiệp phá sản, Thẩm phán phải giải quyết đồng bộ tất cả các quan hệ phát sinh từ việc phá sản này. Bao gồm quan hệ hành chính, hình sự, kinh tế, dân sự , lao động".

Qua tổng kết thực tiễn thi hành pháp luật vừa qua, hầu hết án phá sản, sở hữu trí tuệ chủ yếu xảy ra ở trung tâm kinh tế lớn, rất nhiều địa phương, đặc biệt là các tỉnh miền núi phía Bắc không có loại án này trong 5 năm qua. Nhưng theo quy định hiện hành vẫn phải bố trí bộ máy, con người dẫn đến thừa thiếu cục bộ nhân lực và không đảm bảo tính chuyên môn cao.

Thứ tư, về kinh nghiệm quốc tế, rất nhiều nước dành nguồn lực đầu tư cho nền tư pháp, đều thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt để giải quyết án đặc thù. Hầu hết, các nước này đều thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt để giải quyết án hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ.

Từ những căn cứ chính trị, pháp lý, thực tiễn và quốc tế nêu trên, đại biểu Thủy thể hiện sự tán thành với việc cần thiết thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt để giải quyết một số vụ án đặc thù như: hành chính, phá sản và sở hữu trí tuệ.

Đại biểu đề nghị, trước mắt nên thành lập Tòa án sơ thẩm chuyên biệt ở 3 thành phố lớn: Hà Nội, Đà Nẵng và TP HCM, bởi vì đây là địa phương nhiều án. Đồng thời, khi bản án có kháng cáo, kháng nghị sẽ do 3 TAND cấp cao tại đây xét xử theo trình tự phúc thẩm.

"Như vậy, vừa đảm bảo tập trung về nhân lực, vừa hạn chế phát sinh bộ máy, vừa đảm bảo tính chuyên môn, chuyên nghiệp cao. Đặc biệt, sẽ hạn chế nguy cơ ảnh hưởng đến tính độc lập của Thẩm phán khi xét xử các vụ kiện về quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch UBND các cấp", đại biểu Thủy nhấn mạnh.

Duy Tuấn