Linh thiêng đền Rồng, đền Nước xứ Thanh
Đền Rồng, đền Nước tọa lạc tại chân núi Rồng ở cửa Bắc của xứ Thanh, nơi linh khí đất trời hội tụ cùng với những địa danh đã làm nên huyền tích trong thời kỳ dựng nước và giữ nước của dân tộc.
Từ Hàm Long linh ứng
Sự tích về rồng đã ăn sâu vào trong tâm thức người Việt, được xem là nơi “khởi đầu” của của sự sống như sự tích Lạc Long Quân và Âu Cơ... Từ đó, trong tín ngưỡng của người Việt, rồng được xem là biểu tượng tâm linh may mắn. Cũng chính vì vậy nên những vùng linh thiêng thường được nhân dân đặt tên gắn với rồng.
Đền Rồng tại xã Hà Long (huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá) cũng vậy. Đền tọa lại tại chân núi Rồng, được xem như nằm dưới đầu rồng (Hàm Long) ở cửa Bắc của xứ Thanh, nơi mà linh khí đất trời hội tụ cùng với những địa danh đã làm nên huyền tích trong thời kỳ dựng nước và giữ nước của dân tộc. Đền có địa thế “tựa sơn, hướng thủy”, phía trước là dòng suối Khe Năn quanh năm trong mát, sau lưng là núi Rồng, ngọn núi đá thuộc dãy núi Tam Điệp dựng đứng sừng sững hình răng cưa tựa như vảy rồng quanh co uống khúc.
Theo lời kể của ông Bùi Văn Kình, là quản lý di tích đền Rồng, đền Nước, thì đền Rồng vốn có từ rất lâu đời, trước kia đền được dựng trong hang núi, Nhân dân sử dụng lòng hang bằng phẳng làm nơi thờ phụng. Để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng tâm linh của Nhân dân và khách thập phương, chính quyền địa phương và người dân cùng các nhà hảo tâm đã đóng góp công đức dựng đền ngay dưới chân núi.
Đền Rồng được bố trí gồm các công trình: Nghi môn, sân, nhà Mẫu, đền Đức Ông, nhà thờ Phật, nhà kho. Phong cảnh xung quanh đền thực sự là sơn thủy hữu tình, chứa đựng một không gian thơ mộng, nhưng cũng đầy tính thiêng.
Việc thờ phụng Mẫu Thượng Ngàn ở đền Rồng là một đặc điểm tín ngưỡng gắn liền với núi rừng của người Việt. Bà là một nhân vật mang tính truyền thuyết và đóng vai trò quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Bà được nhiều người tôn thờ và có mặt ở khắp nơi, theo bước chân của dân chúng, khi ở miền rừng núi rồi xuống miền đồng bằng.
Bên cạnh đền Rồng, men theo một lối nhỏ bên sườn núi khoảng hơn 500m là đến đền Nước, nằm bên cạnh một sườn núi sát với một con suối quanh năm trong vắt. Trong khuôn viên đền Nước gồm các hạng mục: Sân, đền chính, động sơn trang. Đền Nước, huyền thoại và thần tích về Mẫu Thoải, vị thần trị vì vùng sông nước, xuất thân từ dòng dõi Long Vương. Mặc dù về Mẫu Thoải có nhiều thần tích khác nhau, nhưng quyền năng của Mẫu Thoải là cai quản sông, suối khắp mọi nơi. Cứ nơi nào có sông nước thì Mẫu Thoải có mặt. Cho nên Nhân dân khi đi qua sông nước đều khấn cầu Mẫu Thoải, để Mẫu chở che và phù hộ độ trì cho công việc đi lại trên sông nước được an toàn, bình an vô sự.
Cũng như các đền, điện, phủ của tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ, đền Rồng cũng có cung riêng thờ Đức Thánh Trần. Việc phối thờ đã xuất hiện từ lâu trong lịch sử tín ngưỡng thờ Mẫu và trở nên khá phổ biến hiện nay. Tín ngưỡng thờ Đức Thánh Trần thể hiện đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, tôn vinh những anh hùng vì nước, vì dân. Ngoài ra, mặc dù Thánh Mẫu là thần chủ của tín ngưỡng, nhưng trong hệ thống thờ tự, di tích còn có cung thờ Phật.
Xung quanh di tích đền Rồng - đền Nước là những bản làng có cuộc sống vất vả, quanh năm vật lộn với thiên tai, giặc giã. Để sinh tồn, phát triển, cho nên họ luôn cầu mong được các vị thần bảo hộ, chở che cho cuộc sống được bình an, hạnh phúc. Vì vậy, huyền tích về các vị thần đã hóa thân vào cuộc sống con người, bảo vệ sự bình yên, mang lại gió thuận, mưa hòa, mùa màng bội thu cho dân làng.
Lễ hội đền Rồng – đền Nước được tổ chức được tổ chức vào ngày 24/2 âm lịch hàng năm, thu hút rất đông Nhân dân và khách thập phương về dự. Nghi thức rước kiệu linh đình từ đền Rồng sang đền Nước, với mong muốn mưa thuận, gió hòa, mùa màng bội thu, nhân khang, vật thịnh. Ngoài ra, ngày rằm và mùng một hằng tháng, Nhân dân đều đến đây tế lễ, cầu mong được bình yên trong gia đình.
Đến huyền tích danh thắng
Tương truyền vào những năm chống quân Minh xâm lược, các vị Thánh Mẫu đã nhiều lần báo mộng cho nghĩa quân Lam Sơn cùng chủ soái Lê Lợi thoát được hiểm nghèo khi bị quân địch vây giáp và những báo mộng để Lê Lợi ra kế sách tiêu diệt quân xâm lược.
Trong cuộc kháng chiến chống quân Thanh, khi Quang Trung tiến quân ra Bắc đại phá quân Thanh, trên đường dừng chân nghỉ lại bên đền thiêng cũng được các bị thần báo mộng cho vị quân vương những quốc sách để thần tốc bách chiến bách thắng quân xâm lược. Ngày khải hoàn, vua Quang Trung cũng đã ban một đạo sắc phong cho đền Rồng. Đến thời nhà Nguyễn, vua Minh Mạng cũng sắc phong một lần cho ngôi đền thiêng để tạ ơn thần Rồng, thần Nước đã bảo quốc, hộ dân.
Các hiện vật trong đền còn lưu giữ được như: khay mịch, chân tảng.... giúp chúng ta tìm hiểu, nghiên cứu thêm về nghệ thuật điêu khắc truyền thống của cha ông ta trong lịch sử cũng như truyền thống tín ngưỡng địa phương. Điều đó càng thể hiện sức sống tinh thần của người dân nơi đây và sự trường tồn của sức sống văn hóa vùng đất này. Với lối kiến trúc truyền thống, nằm giữa cảnh quan ruộng đồng, núi rừng, làng mạc trù phú, di tích đền Rồng - đền Nước đã trở thành một điểm văn hóa, lịch sử, du lịch thu hút sự chú ý của Nhân dân trong vùng và du khách gần xa.
Đền Rồng - đền Nước là 1 trong 5 điểm di tích lịch sử, văn hóa và thắng cảnh (Đình Gia Miêu, Lăng miếu Triệu Tường, đền Đức Ông, đền Rồng - đền Nước, hồ Bến Quân) đã được xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh năm 1993. Hiện nay, chính quyền địa phương và ban quản lý di tích đang tích cực phát động Nhân dân và kêu gọi xã hội hóa nhằm bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích xứng tầm với một thắng tích kỳ thú mà thiên nhiên đã ban tặng cho nơi này.
Hiện nay cụm di tích đền Rồng - đền Nước là nơi thờ tự Mẫu Thượng Ngàn và Mẫu Thoải trong hệ thống thờ Mẫu của người Việt. Đây là hai vị Thánh Mẫu bảo hộ, che chở cho cuộc sống của nhân dân được ấm no, bình an, hạnh phúc. Huyền thoại, huyền tích về các nữ thần đã hóa thân vào cuộc sống của nhân dân, bảo vệ sự bình yên và đem lại mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, quốc thái dân an.