Tranh luận về giám định trong vụ án "hủy hoại rừng' ở Bình Thuận
Trong các ngày từ 26 đến 29/9/2023, TAND huyện Hàm Thuận Nam (Bình Thuận) xét xử sơ thẩm vụ án “Hủy hoại rừng”. Đây là vụ án gây xôn xao dư luận địa phương, Tòa án nhiều lần xét xử, trả hồ sơ điều tra bổ sung vì những vấn đề pháp lý nảy sinh xung quanh các kết luận giám định.
Ba bị cáo bị truy tố về tội “Hủy hoại rừng” gồm: Nguyễn Tiến Dũng (SN 1960), nguyên Tổng Giám đốc (TGĐ) Công ty TNHH MTV Lâm nghiệp Bình Thuận (Công ty LNBT); Nguyễn Hoàng Cẩn (SN 1963), nguyên Phó TGĐ Công ty LNBT; Nguyễn Văn Hiền (SN 1963), Phó GĐ Công ty TNHH Phước Sang.
Trong vụ án còn có một cựu công chức kiểm lâm bị truy tố tội “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng” là Phạm Văn Lang (SN 1974).
Vụ án có hơn 70 người tham gia tố tụng (21 có quyền lợi nghĩa vụ liên quan, 35 nhân chứng, đại diện UBND tỉnh Bình Thuận…) được Tòa triệu tập nhưng có đến 2/3 vắng mặt. Đặc biệt là hai giám định viên (GĐV) Nguyễn Văn Minh và Nguyễn Tử Kim không có mặt khiến các luật sư đề nghị hoãn phiên tòa vì sự vắng mặt của GĐV sẽ ảnh hưởng đến việc làm rõ sự thật vụ án.
Theo cáo trạng số 09 ngày 03/6/2022 của VKSND tỉnh Bình Thuận, Công ty LNBT do ông Dũng làm đại diện, ký Hợp đồng số 59/HĐKT (HĐ số 59) ngày 15/10/2011 với Công ty Phước Sang, hợp tác đầu tư trồng rừng và cây công nghiệp tại tiểu khu 279, thuộc xã Hàm Cần với 74ha; khoanh nuôi, bảo vệ 44ha.
Quá trình hợp tác, ông Dũng xác định hiện trạng rừng trạng thái “RI” (trảng cỏ, lùm bụi) nên chấp thuận cho Công ty Phước Sang san ủi 63,06/74ha. Đối với khu 44ha, ông Dũng đồng ý đề xuất của Phó TGĐ Cẩn, xác định hiện trạng rừng theo kết quả kiểm kê năm 1999, ký phụ lục HĐ số 59 với Công ty Phước Sang. Từ đó, Công ty Phước Sang đã san ủi 21,63ha.
Tại KLGĐ số 01 ngày 27/02/2020, GĐV Nguyễn Tử Kim xác định: Có 60,77ha rừng trạng thái “RII” (rừng non mới tái sinh, chưa ổn định) ở cả hai khu vực bị hủy hoại (khu 1: 40,65ha; khu 2: 20,12ha), với trữ lượng gỗ “ước tính” 2.455,5m3. Tổng giá trị thiệt hại là 5,7 tỷ đồng (làm tròn số) bao gồm thiệt hại về lâm sản 1,4 tỷ và thiệt hại về môi trường 4,3 tỷ.
Quá trình xét hỏi tại phiên tòa, các bị cáo cho rằng cáo trạng quy kết về tội “Hủy hoại rừng” là chưa có cơ sở. Bị cáo Dũng trình bày cả cuộc đời gắn bó với rừng, không có động cơ gì để phá rừng. Mục tiêu của bị cáo không gì khác ngoài việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ theo chủ trương của Nhà nước giao cho đơn vị.
Theo đó, ông Dũng đại diện Công ty LNBT ký HĐ số 59 tuân thủ quy đinh pháp luật, căn cứ vào QĐ số 03/2001/QĐ-TTG (QĐ số 03) ngày 05/01/2001 của Thủ tướng Chính phủ “phê duyệt kết quả tổng kiểm kê rừng toàn quốc năm 1999”. Đây là văn bản có tính pháp lý cao nhất trên toàn quốc, xác định hiện trạng tại khu vực bị tác động trên 118ha là “RI”. Từ năm 2001 - 2015, không có văn bản nào thay thế hay điều chỉnh QĐ số 03.
Bị cáo Dũng xác định khu đất này nằm trong phần diện tích 3.000ha, được UBND tỉnh Bình Thuận chấp thuận cho Công ty LNBT thực hiện dự án trồng rừng, thể hiện tại Văn bản số 691/UBBT-NLN ngày 19/3/2003. Ngay VKS cũng xác định hành vi san ủi, trồng mới rừng cao su là có lợi cho tổ chức.
Trong vụ án, điều tra viên, kiểm sát viên chủ yếu dựa vào KLGĐ số 01 của GĐV Nguyễn Tử Kim. Văn bản này xác định trữ lượng, sản lượng gỗ thiệt hại bằng thuật ngữ “ước tính” khiến bị cáo Dũng phản ứng, cho rằng không đảm bảo tính khách quan, thiếu chính xác, không có giá trị pháp lý để sử dụng truy tố.
Quan trọng hơn, KLGĐ này cho kết quả 60,77ha rừng trạng thái "RII" tại thời điểm 2011 - 2012, hoàn toàn trái với QĐ số 03/2001/QĐ-TTG (QĐ số 03) ngày 05/01/2001 của Thủ tướng Chính phủ "phê duyệt kết quả tổng kiểm kê rừng toàn quốc năm 1999".
Liên quan đến KLGĐ, TAND huyện Hàm Thuận Nam từng 2 lần ra QĐ trả hồ sơ cho VKS để điều tra bổ sung một loạt vấn đề. Tòa nêu rõ trong QĐ trả hồ sơ: “GĐV sử dụng từ “ước tính” để xác định trữ lượng thiệt hại là không phù hợp. Thiệt hại phải thể hiện con số chính xác”. Từ đó, Toà yêu cầu VKS tiến hành trưng cầu giám định lại, xác định cụ thể thiệt hại xảy ra và các vấn đề khác cần chứng minh trong vụ án. Tuy nhiên, phía VKS vẫn “bảo lưu quan điểm”.
Trong phần tranh luận, luật sư Lê Quang Minh (Đoàn LS tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) nêu quan điểm: Để giải quyết vụ án khách quan, đúng pháp luật, đề nghị HĐXX trả hồ sơ để trưng cầu giám định lại lần hai bằng một Hội đồng của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nhằm đảm bảo tính công tâm, khách quan.
Luật sư Minh phân tích: KLGĐ của ông Nguyễn Tử Kim không tuân thủ hướng dẫn của Tổng cục Lâm nghiệp (tại Văn bản 698/TCLN-KL ngày 01/6/2020) về phương pháp giám định; không có biên bản giám định ngoại nghiệp; không có mẫu vật giám định, mẫu vật so sánh tại hiện trường; sử dụng tài liệu không có giá trị pháp lý; tính giá trị thiệt hại không chính xác (chỉ ước tính). Nhiều luật sư bào chữa cho các bị cáo khác cũng đồng quan điểm, cho rằng việc trưng cầu giám định lại (giám định tập thể) là có căn cứ, đúng quy định Bộ luật Tố tụng hình sự.
Chiều 29/9, HĐXX tuyên án, nhận định các bị cáo chỉ gây thiệt hại về lâm sản; không gây thiệt hại về môi trường do đã trồng mới rừng cao su, đang phát huy tác dụng. Từ đó, HĐXX tuyên phạt các bị cáo Nguyễn Tiến Dũng, Nguyễn Hoàng Cẩn mỗi người 3 năm tù về tội “Hủy hoại rừng”; bị cáo Nguyễn Văn Hiền 1 năm tù nhưng cho hưởng án treo về tội “Hủy hoại rừng”, bị cáo Phạm Văn Lang 1 năm tù cho hưởng án treo về tội “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng”.