Một vụ kiện chưa từng có: 6 người chống lại 32 quốc gia
Ngày 27/9, Tòa án Nhân quyền châu Âu xét xử một vụ kiện “chưa từng có”, do 6 thanh niên khởi kiện chống lại 32 quốc gia châu Âu cáo buộc những nước này không giải quyết được cuộc khủng hoảng khí hậu do con người gây ra.
Trận đấu giữa gã khổng lồ Goliath và chàng David nhỏ bé
Các nguyên đơn, trong độ tuổi từ 11 đến 24 và đều đến từ Bồ Đào Nha, lập luận rằng họ đang ở tuyến đầu của biến đổi khí hậu và yêu cầu Tòa án buộc các quốc gia này nhanh chóng đẩy nhanh hành động về khí hậu.
Đây là vụ kiện đầu tiên trong số 3 vụ kiện về khí hậu được đệ trình lên Tòa án Nhân quyền châu Âu và là vụ kiện lớn nhất trong số những vụ kiện về khí hậu mà Tòa án này đang xét xử.
Nếu những thanh niên này thắng kiện, 32 quốc gia châu Âu sẽ buộc phải nhanh chóng mở rộng tham vọng về khí hậu và cũng sẽ tạo ra cơ hội lớn cho các vụ kiện về khí hậu khác trên khắp thế giới - đặc biệt là những vụ kiện cho rằng các quốc gia có nghĩa vụ bảo vệ người dân khỏi khủng hoảng khí hậu. Tuy nhiên, nếu Tòa án ra phán quyết chống lại các nguyên đơn, điều đó có thể gây tổn hại cho các tuyên bố khác về khí hậu.
Ông Gearóid Ó Cuinn, Giám đốc Mạng lưới Hành động Pháp lý Toàn cầu (GLAN) tổ chức đã hỗ trợ vụ kiện của các nguyên đơn, cho biết: “Đây thực sự là trận đấu giữa gã khổng lồ Goliath và chàng David nhỏ bé vì quy mô chưa từng có cũng như tác động tiềm tàng của nó”.
Hành trình đến phiên điều trần ngày 27/9 đã bắt đầu từ sáu năm trước. Catarina Mota, một trong những nguyên đơn cho biết: “Mọi thứ bắt đầu vào năm 2017 với những vụ hỏa hoạn. Những vụ hỏa hoạn tàn khốc đã thiêu rụi 500.000 ha rừng của Bồ Đào Nha và khiến hơn 100 người tử vong trong năm đó. Khi đám cháy lan tới nơi Mota sống, trường học của cô và những trường khác trong khu vực đều đóng cửa. “Khói ở khắp mọi nơi,” cô nói với CNN.
Thảm họa chính là động lực khiến họ khởi kiện. Mota bắt đầu nói chuyện về ý tưởng hành động này với bạn của mình, Cláudia Duarte Agostinho, hiện cũng là nguyên đơn. Sau đó, với sự hỗ trợ của GLAN, họ đã tập hợp thêm bốn nguyên đơn, tất cả đều bị ảnh hưởng bởi vụ cháy năm 2017.
Nhóm thanh niên này lập luận, mặc dù tuyên bố rằng những ảnh hưởng lên cuộc sống của họ là hỏa hoạn gây ra nhưng biến đổi khí hậu vẫn tiếp tục ảnh hưởng đến cuộc sống của họ, đặc biệt là những đợt nắng nóng gay gắt mà Bồ Đào Nha thường xuyên phải trải qua. Họ nói rằng những khoảng thời gian nắng nóng này khiến họ khó đi ra ngoài, khó tập trung vào việc học, khó ngủ và thậm chí một số người còn khó thở. Bên cạnh đó thời tiết nắng nóng còn ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của họ. “Nó khiến chúng tôi lo lắng về tương lai của mình. Làm sao chúng ta có thể không sợ hãi?” Nguyên đơn 15 tuổi André dos Santos Oliviera cho biết.
Vụ kiện, được đệ trình vào năm 2020 và hoạt động chủ yếu dựa vào huy động hỗ trợ kinh phí từ cộng đồng, đã được Tòa án Nhân quyền châu Âu tiến hành xử lý nhanh chóng do tính cấp bách của vấn đề và số lượng bị cáo lớn.
Vào thứ Tư vừa qua, các nguyên đơn lập luận, việc không giải quyết cuộc khủng hoảng khí hậu đang gia tăng là vi phạm nhân quyền, bao gồm quyền sống bình thường của gia đình họ, quyền tự do không bị đối xử vô nhân đạo và quyền tự do không bị phân biệt đối xử dựa trên tuổi tác.
Họ đang yêu cầu Tòa án ra phán quyết các quốc gia gây ra khủng hoảng khí hậu có nghĩa vụ bảo vệ không chỉ công dân của mình mà còn cả những người bên ngoài biên giới đất nước họ.
Yêu cầu nhắm vào 32 quốc gia, bao gồm 27 quốc gia thuộc Liên minh châu Âu cùng với Na Uy, Nga, Thụy Sĩ, Thổ Nhĩ Kỳ và Vương quốc Anh. Các nước này được yêu cầu cắt giảm đáng kể tình trạng ô nhiễm làm nóng hành tinh của họ và cũng buộc các công ty có trụ sở chính trong biên giới của họ phải cắt giảm lượng khí thải trên toàn bộ quy trình hoạt động của họ.
Về phần mình, các quốc gia bị kiện đã tuyên bố bằng văn bản rằng không ai trong số các nguyên đơn chứng minh rằng họ đã phải chịu tổn hại nghiêm trọng do biến đổi khí hậu.
Chính phủ Hy Lạp - một quốc gia vừa trải qua một mùa hè nắng nóng, hỏa hoạn và bão lũ chết người - cho biết trong phản hồi của mình: “Những tác động của biến đổi khí hậu được ghi nhận cho đến nay dường như không ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống hoặc sức khỏe con người”.
Vụ kiện có thể đi theo nhiều hướng
Tòa án có thể bác bỏ yêu cầu bồi thường trên cơ sở thủ tục hoặc quyết định rằng họ không có thẩm quyền xét xử.
Nếu nó vượt qua các rào cản thủ tục, Tòa án có thể ra phán quyết rằng các quốc gia không có nghĩa vụ về nhân quyền khi nói đến biến đổi khí hậu. Michael B. Gerrard, Giám đốc Trung tâm Luật Biến đổi Khí hậu Sabin tại Trường Luật Columbia, cho biết: “Điều đó có thể gây tổn hại rất lớn đến những trường hợp tương tự khác.
Hoặc, Tòa án có thể ra phán quyết có lợi cho nguyên đơn. Phán quyết sẽ “hoạt động giống như một hiệp ước ràng buộc về mặt pháp lý”, Ó Cuinn nói với CNN, buộc tất cả 32 quốc gia phải đẩy nhanh hành động về khí hậu.
Ông Michael B. Gerrard nói với truyền thông: “Đây có thể là một quyết định cực kỳ quan trọng, sẽ truyền cảm hứng cho nhiều trường hợp về khí hậu hơn trên khắp châu Âu và có lẽ là nhiều khu vực khác”.
Đây là vụ kiện lớn nhất trong ba vụ kiện về khí hậu, tất cả đều liên quan đến nghĩa vụ của các quốc gia đối với công dân của họ khi nói đến biến đổi khí hậu.
Hai vụ còn lại đã được Tòa án xét xử vào tháng Ba. Một cuộc được đưa ra bởi hơn 2.000 phụ nữ Thụy Sĩ lớn tuổi, những người cho rằng sóng nhiệt do biến đổi khí hậu làm suy yếu sức khỏe và chất lượng cuộc sống của họ. Vụ kiện còn lại do một Thị trưởng người Pháp đệ đơn, người cho rằng việc Pháp không hành động về biến đổi khí hậu đã vi phạm nhân quyền của ông.
Gerry Liston, luật sư cấp cao của GLAN cho biết, không rõ liệu các Tòa án có đưa ra phán quyết chung cho tất cả các yêu cầu bồi thường hay không nhưng khung thời gian giữa phiên điều trần và phán quyết thường là từ 9 đến 18 tháng.
Sự gia tăng kiện tụng về khí hậu
Khi các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt ngày càng trở nên tồi tệ hơn, các vụ kiện liên quan tới khí hậu đang trở thành một công cụ ngày càng phổ biến để thúc đẩy hành động về khí hậu, đặc biệt là khi các quốc gia trên thế giới chưa nỗ lực đủ để cắt giảm ô nhiễm và ngăn chặn mức độ nóng lên của trái đất.
Ngay cả khi các chính sách khí hậu hiện tại được đáp ứng, thế giới vẫn đang trên đà nóng lên hơn 2,5 độ C so với mức tiền công nghiệp vào cuối thế kỷ này. Hành tinh đã ấm lên khoảng 1,2 độ và những tác động của nó rất rõ ràng. Chỉ riêng năm nay đã chứng kiến những đợt nắng nóng kỷ lục, cháy rừng chưa từng có và lũ lụt thảm khốc.
Garry Liston Cán bộ pháp lý tại GLAN cho biết, các quốc gia hiện đang thực hiện ở mức tối thiểu và nếu mọi quốc gia đều làm như vậy, “chúng ta sẽ tiếp tục đi theo quỹ đạo hoàn toàn thảm khốc này”.
Đó là lý do tại sao mọi người đã quay sang Tòa án. Theo Trung tâm Sabin, có hơn 2.400 vụ kiện về khí hậu trên toàn cầu và số vụ kiện này được bổ sung thêm mỗi tuần.
Catherine Higham, điều phối viên của dự án Luật Biến đổi Khí hậu của Thế giới tại Trường Kinh tế London, cho biết kiện tụng về khí hậu là một công cụ quan trọng. “Nhưng tôi nghĩ đó hoàn toàn chỉ là một mảnh ghép”, cô nói.
Cô nói thêm, việc tiếp tục vận động chính sách và các hội nghị về khí hậu - chẳng hạn như Hội nghị thượng đỉnh COP28 của Liên hợp quốc sắp tới ở Dubai - cũng rất quan trọng.
Đối với các nguyên đơn Bồ Đào Nha, sẽ phải hồi hộp chờ đợi phán quyết của Tòa án. Ngay cả khi yêu cầu bồi thường không đi theo hướng của họ, ít nhất nó cũng sẽ khiến mọi người phải chú ý.
Tuy nhiên, “chúng tôi mong đợi một kết quả tích cực”, Catherine Higham kết luận.
