Nét độc đáo phong tục “Pây Tái”- ăn tết nhà vợ của người Tày, Nùng
Đồng bào Tày, Nùng có câu “Tết tháng Giêng hẹn từ tháng Bảy” . Người vùng cao vốn trọng chữ “tình”, mến khách và thân thiện. Vì thế mà tháng nào trong năm đồng bào cũng có ngày lễ tết nhưng có cái tết đặc biệt quan trọng sau Tết Âm lịch là Rằm tháng 7 hay còn gọi là tết “Pây Tái”.
Rằm tháng Bảy ngoài ý nghĩa thờ cúng tổ tiên, cúng các vong hồn còn là dịp để gia đình, dòng họ sum họp, con cái thể hiện lòng biết ơn, tình cảm và lòng hiếu thuận đối với cha mẹ, tổ tiên.
Tại các tỉnh như Cao Bằng, Bắc Kạn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà Giang, Lạng Sơn,... có lễ "Pây tái" theo tiếng Tày, Nùng có nghĩa là "về ngoại", là dịp để những người con gần xa trong gia đình cùng nhau về sum họp tại nhà ngoại.
Theo truyền thống, Tết “Pây tái” thường được bắt đầu từ ngày 10/7 âm lịch đến hết ngày 15/7 âm lịch. Khi đó, con gái và con rể sẽ đem lễ về thăm nhà ngoại để tỏ lòng biết ơn sinh thành của cha mẹ
Món quà mang về thăm cha mẹ bên ngoại ít nhiều do từng nhà, nhưng không thể thiếu là 2 con vịt béo, vài cặp bánh gai hoặc bánh chuối và một chai rượu nhỏ. Đây cũng là nét văn hóa đặc sắc trong đời sống tinh thần của đồng bào Tày, Nùng
Theo truyền thuyết, con vịt được coi là con vật thiêng trong tâm linh của người Tày, Nùng, vì con vịt là vị sứ giả của mường trần gian với mường trời. Con vịt đó có công cõng gà trống vượt biển (khảm hải) đi cống sứ mường trời vào ngày Rằm tháng Bảy hằng năm.
Mâm cỗ cúng tổ tiên trong ngày Rằm tháng 7 gồm có bánh gai, thịt vịt và hoa quả. Người Tày, Nùng có câu: “Bươn chiêng kin nựa cáy, bươn chất kin nựa pết” (nghĩa là: Tết tháng Giêng ăn thịt gà, Tết tháng 7 ăn thịt vịt).
Ngày Tết, cả gia đình quây quần bên mâm cơm ấm cúng thưởng thức những món ăn đặc sản của địa phương.
Món ăn không thể thiếu trong dịp Rằm tháng 7 ở Cao Bằng là thịt vịt quay lá mắc mật với bún trắng, canh thịt vịt nấu măng.
Vịt mổ xong, tẩm ướp đầy đủ gia vị, nhồi lá mắc mật vào bụng con vịt rồi khâu lại, phết một chút mật ong rừng lên ngoài da, sau đó đem quay.
Hiện nay, món thịt vịt quay lá mắc mật của người Tày, Nùng đã trở thành món ăn đặc sản, được khách thập phương thưởng thức khen ngợi.
Theo cụ Vương Thành là bậc cao niên dân tộc Tày, đang sinh sống cùng con cháu tại TP. Cao Bằng chia sẻ, Rằm tháng 7 còn mang nhiều ý nghĩa khác. Ngoài thể hiện sự hiếu lễ con cháu dành cho tổ tiên thì Rằm tháng 7 là tưởng nhớ vong linh những chiến binh của nghĩa quân Nùng Trí Cao - một anh hùng dân tộc Tày sống ở thời nhà Lý thế kỷ XI.
Nùng Trí Cao là con của một thủ lĩnh địa phương, được triều đình nhà Lý đào tạo, giao quyền cai quản, bảo vệ biên cương phía Bắc của Tổ quốc trước sự xâm lấn của nhà Tống ở phương Bắc.
Trong một trận chiến ác liệt ở Tổng Quỷ, gần cửa khẩu Tà Lùng, huyện Phục Hoà (Cao Bằng), nhiều quân binh của Nùng Trí Cao tử trận. Vì thế nhân dân thương tiếc lấy ngày 14/7 làm ngày giỗ của quân binh.
"Péng tái" dịch ra nguyên nghĩa là bánh đưa đường. Tương truyền, khi quân của Trí Cao lên đường đánh giặc, đi đến đâu, người dân cũng làm bánh gai cho quân sỹ làm lương thực.