Tỏa sáng "nơi vùng đất tử thần"
“Bilan”, đơn vị truyền thông toàn phụ nữ đầu tiên của Somalia, đang cách mạng hóa bối cảnh truyền thông, cung cấp cho các nữ nhà báo một không gian làm việc an toàn, quyền lựa chọn thông tin và cách đưa tin.
.png)
Fathi Mohamed Ahmed, Tổng Biên tập Bilan chia sẻ: “Làm nhà báo ở Somalia là một công việc nguy hiểm, đặc biệt là phụ nữ. Hơn nữa nếu bạn muốn đề cập đến các chủ đề cấm kỵ”.
Một trong những chủ đề gai góc, “khó nhằn” nhất mà những nữ nhà báo can đảm đã làm là về phụ nữ nghiện ma túy ở Somalia. Họ quyết định chọn chủ đề này, sau khi một cô gái có ảnh hưởng trên mạng xã hội mới 22 tuổi được phát hiện đã chết, vì nghi ngờ sử dụng quá liều ma túy trên đường phố Mogadishu. Không ai muốn nói về việc ngày càng có nhiều phụ nữ trẻ tiêm chích ma túy và dùng thuốc kích thích ở Somalia, vì nó được coi là điều đáng xấu hổ cho toàn xã hội.
.png)
“Những người trẻ nghiện rất sợ bố mẹ sẽ phát hiện ra, nhưng chúng tôi đã thuyết phục họ đeo khẩu trang để che giấu danh tính. Trong quá trình làm phóng sự họ xin tôi tiền để ‘duy trì thói quen’ của họ”, cô Fathi Mohamed Ahmed kể lại.
Ngoài những rủi ro chết người trên đường phố khi tiếp cận các con nghiện, những kẻ bán thuốc phiện cũng đe dọa họ, cố gắng ngăn họ viết lại câu chuyện này, vì muốn tiếp tục kiếm tiền từ những người nghiện, cũng như sợ bị công an bắt.
Khi bài được công bố, các nữ phóng viên đã bị tấn công bởi chính những người bạn. Các nữ nhà báo của Bilan bị chỉ trích vì “làm tổn hại danh tiếng” của đất nước bằng cách khiến thế giới quan tâm tới vấn đề này ở nước họ.
“Đã có những lúc tôi cảm thấy muốn bỏ cuộc, nhưng đó không phải là tính cách của tôi”, Fathi nói. “Sau đó một số tin tốt đã đến. Một nhóm vận động, cứu trợ phụ nữ và trẻ em Somali đã gọi cho Bilan và đề nghị giúp đỡ. Họ hiện đang thực hiện một chiến lược để giải quyết vấn đề lạm dụng ma túy ở phụ nữ”.
Ngoài ra, nhóm Bilan đã phải đối mặt với những ám ảnh kinh hoàng khi đưa tin về những người sống chung với HIV và AIDS - một câu chuyện buồn khác về một phụ nữ - bất chấp sự thù địch của người dân địa phương và về những cô gái trẻ mồ côi bị ép kết hôn sớm và sau đó bị bỏ rơi phải nuôi con một mình.
Bất chấp những ác cảm và thù địch, những câu chuyện mà nhóm phóng viên của Bilan kể lại đã đem đến cho mọi người một cái nhìn nhân ái hơn với đồng bào của mình.
Điện thoại của Bilan liên tục reo - đó là những cuộc gọi từ các mạnh thường quân muốn quyên góp tiền cho những phụ nữ gặp khó khăn. Thành công lớn nhất của chuỗi bài này là Bộ Y tế Somalia đã quyết định can thiệp, để hỗ trợ một số người dương tính với HIV mà họ đã viết, đặc biệt là câu chuyện một người đàn ông 75 tuổi buộc phải sống lay lắt trên đường phố không có người thân. Bất cứ ai cũng có thể nhìn thấy tia sáng trong đôi mắt của Fathi, khi cô chia sẻ câu chuyện này.
Với một đất nước còn lạc hậu như Somalia, định kiến về phụ nữ còn nhiều. Fathi nhớ lại: “Hãy cút về nhà - mọi người đã hét vào mặt chúng tôi như vậy ở nơi công cộng. Họ càng hung hãn hơn khi tôi mang thai đứa con thứ ba. Ngay đến chồng tôi cũng từng không ủng hộ công việc của tôi, anh lo tôi có thể bị bắn chết bởi bất kỳ kẻ kích động nào. Nhưng bây giờ, anh ấy đã đến làm việc với tôi”.
Nhiều người Somalia không coi nghề báo là một công việc và một nữ nhà báo càng không được chấp nhận, bởi họ cho rằng phụ nữ nên ở nhà nấu nướng, dọn dẹp và nuôi dạy con cái. Fathi đã quyết định trở thành một nhà báo khi còn rất trẻ, sau khi đã dành hàng giờ nghe tin tức qua đài với bà ngoại. Cô giấu cha mẹ ước mơ của mình, nói với họ rằng mình đang học tin học vào các buổi chiều sau giờ học, trong khi thực tế là đang học báo chí tại một trường cao đẳng ở Mogadishu.
Fathi kể, khi cha cô phát hiện ra, ông bảo cô phải dừng lại ngay lập tức. “Ông nói, làm việc trong lĩnh vực truyền thông sẽ hủy hoại tương lai của tôi và mang lại sự xấu hổ cho cả gia đình. Tôi nói với cha rằng mình không thể dừng lại, rằng nghề báo là sự nghiệp của tôi. Cuối cùng cha cũng chấp nhận. Bây giờ cả gia đình đã tự hào về tôi và công việc của tôi”.
.png)
Được đặt tên theo một từ tiếng Somali có nghĩa là “tỏa sáng”, Bilan cam kết đảm bảo những câu chuyện và tiếng nói của phụ nữ sẽ được lắng nghe. Được điều hành hoàn toàn bởi phụ nữ với sự độc lập về mặt biên tập, tờ báo này đưa các tin tức nóng hổi cũng như các bản tin chuyên sâu.
Các cô gái đã vượt qua những rào cản lớn để trở thành nhà báo. Người trẻ nhất trong nhóm, Shukri Mohamed Abdi, đến từ một vùng quê nơi mà khái niệm trở thành một nhà báo không tồn tại. Các thành viên trong gia tộc của cô ấy đã xúc phạm và đe dọa công việc của cô.
Cũng từng có những mối đe dọa từ các quan chức chính phủ và các nhóm Hồi giáo. Các thành viên trong gia đình một nhà báo của Bilan đã bị thương nặng, trong một cuộc tấn công của phiến quân nhằm vào cô. Tất cả các nữ nhà báo đều đang mạo hiểm mạng sống của mình hàng ngày, khi làm việc tại đất nước nổi tiếng với các tội phạm sử dụng súng đạn. Với hơn 50 nhân viên truyền thông bị giết kể từ năm 2010, Somalia là một trong những nơi nguy hiểm đối với các nhà báo ở châu Phi.
Trong thông cáo kỷ niệm một năm thành lập, tờ báo này viết: Bilan không chỉ kể những câu chuyện buồn. Trong năm đầu tiên, chúng tôi đã đưa những thông tin về nhiều chủ đề tích cực như những phụ nữ thành thị đã thành lập trang trại ở ngoại ô thủ đô Mogadishu và một cô bé 10 tuổi dạy nghề thủ công cho người lớn. Cùng với những lời chỉ trích, chúng tôi cũng nhận được những lời khen ngợi, từ những người nói rằng cách tiếp cận câu chuyện của chúng tôi khác với cách tiếp cận của những nhà báo nam.
Không giống như những nữ nhân viên truyền thông khác ở Somalia, chúng tôi làm tất cả công việc báo chí của mình từ đầu đến cuối. Chúng tôi quyết định sẽ kể những câu chuyện nào và kể chúng ra sao. Chúng tôi quay phim, chỉnh sửa, viết và thiết kế những bài báo của mình. Chúng tôi vừa đứng sau vừa đứng trước máy quay.
Cô Shukri Mohamed Abdi, người trẻ nhất tại tòa soạn cho biết đã học được nhiều kỹ năng nghiệp vụ báo chí trong một năm qua. Mọi người nói rằng cách chúng tôi quay phim khác với các đồng nghiệp nam, bởi vì chúng tôi tập trung vào những thứ mà họ hiếm khi để ý, chẳng hạn như cách những người di cư nấu thức ăn và giặt quần áo của họ.
Theo Tổng Biên tập Fathi Mohamed Ahmed, Bilan đang ấp ủ những kế hoạch lớn cho năm thứ hai của họ với mong muốn sẽ đưa Bilan đến khắp địa phương, thiết lập mạng lưới phóng viên trên toàn quốc. “Chúng tôi rất muốn có những Bilan khác ở tất cả các quốc gia thành viên liên bang của chúng tôi và hơn thế nữa”, Fathi nói.
Vào tháng 4/2023, kỷ niệm một năm thành lập, tin vui đến với Bilan khi nhận được tài trợ và hỗ trợ bởi tổ chức UNDP, tại các văn phòng ở Mogadishu, thủ đô của Somalia. Bilan đã vươn ra toàn cầu. “Nếu bạn có thể thành lập một nhà truyền thông toàn phụ nữ ở Somalia, thì bạn có thể làm điều đó ở hầu hết mọi nơi trên thế giới”, nữ nhà báo trẻ Shukri tự tin cười nói.
Nội dung và đồ họa: Hà Mai