Bộ trưởng Bộ Công Thương nói về Dự án điện gió, điện mặt trời
Giải trình trước Quốc hội về công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí chiều 1/6, Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên cho biết, những năm qua, điện gió, mặt trời phát triển khá mạnh do nhu cầu điện năng tăng nhanh, cơ chế khuyến khích giá hấp dẫn. Tuy nhiên, hầu hết chủ đầu tư dự án điện gió, điện mặt trời đã chạy đua thời gian để hưởng giá ưu đãi (giá FIT), bỏ qua hoặc bỏ sót thủ tục, thậm chí vi phạm pháp luật.
Theo Bộ trưởng, đặc tính của điện gió, mặt trời là không ổn định, “vừa rồi phát triển chủ yếu ở miền Trung - nơi có phụ tải thấp nên cần đầu tư lớn về đường dây truyền tải điện, hệ thống lưu trữ. Muốn phát huy hiệu quả năng lượng tái tạo thì phải có một số nguồn điện ổn định”- Bộ trưởng chia sẻ.
Các nguồn điện chạy nền tại Việt Nam, gồm thủy điện, nhiệt điện than, dầu, khí, điện sinh khối, trong khi tại nhiều nước có thêm điện hạt nhân. Dù đắt hơn khi giá nhiên liệu đầu vào cao, phát thải carbon nhiều hơn, nhưng khi chưa có nguồn hoặc giải pháp thay thế, các nguồn từ thủy điện, điện than, dầu, khí vẫn được duy trì huy động để đảm bảo an toàn hệ thống.
Bộ trưởng Nguyễn Hồng Diên thừa nhận có sự lãng phí nếu các dự án đã đầu tư mà không được khai thác, sử dụng. Nhưng ông cho biết, “hầu hết chủ đầu tư các dự án này đã chạy đua thời gian để hưởng giá FIT, bỏ qua hoặc bỏ sót thủ tục, thậm chí vi phạm pháp luật”.
Bộ trưởng đề xuất: “Để không lãng phí, không bị xem là hợp thức hóa cái sai, thậm chí vi phạm pháp luật, rất cần chủ trương của các cấp có thẩm quyền, nỗ lực của chủ đầu tư và sự vào cuộc của các ngành, chính quyền địa phương”.
Ông cũng đề nghị Quốc hội, Chính phủ sớm cho chủ trương và cơ chế tháo gỡ, để có cơ sở chỉ đạo giải quyết dứt điểm vấn đề, tránh lãng phí nguồn lực và hài hòa lợi ích.
Bộ trưởng giải thích “Cơ chế khung giá điện phù hợp thế giới Liên quan tới khung giá điện cho các dự án điện tái tạo chuyển tiếp được Bộ Công Thương đưa ra thấp hơn giá ưu đãi 20 năm (giá FIT) trước đây”.
Theo tính toán, giá thành nguồn điện này phụ thuộc vào thiết bị, công nghệ và giá này giảm bình quân 6-8% một năm. Khung giá phát điện được Bộ này đưa ra trên cơ sở Luật Điện lực, Luật Giá, các thông số tính khung giá dựa trên cơ sở thống kê 102 nhà máy điện mặt trời, 109 nhà máy điện gió đã ký hợp đồng mua bán điện và tham vấn các tổ chức quốc tế, Bộ ngành khác.
Bộ trưởng Công Thương thông tin thêm, trên thị trường thế giới, suất đầu tư dự án điện mặt trời nối lưới giảm từ 11% một năm, điện gió trên bờ giảm 6,3% mỗi năm trong giai đoạn 2018-2021.
Với Việt Nam, khung giá ưu đãi ban hành 2020 (giá FIT 2) giảm 8% so với giá ưu đãi 2017 (giá FIT 1); còn khung giá giảm khoảng 7,3% so với giá FIT 2.
“Tỷ lệ giảm suất đầu tư của các nhà máy điện mặt trời, điện gió đã được tính toán và lấy ý kiến của các chuyên gia thuộc Hội đồng tư vấn. Cơ chế giá là phù hợp giá thế giới, thực tế kinh tế xã hội trong nước”, ông Diên khẳng định.
Ông cũng cho hay, chính sách giá FIT đã hết thời hiệu, thể hiện ngay trong quyết định của Thủ tướng. Theo ông, hiện cả nước có 85 nhà máy đã ký hợp đồng mua bán điện nhưng không đủ điều kiện giá FIT với tổng công suất là 4.736 MW.
Để huy động nguồn điện này, Thủ tướng đã chỉ đạo Bộ Công Thương ban hành Thông tư 15 và Quyết định 21 về khung giá. Nhưng đến ngày 30/3, tức sau 2 tháng khung giá có hiệu lực chỉ có 1 nhà đầu tư nộp hồ sơ.
Qua nhiều nỗ lực của Bộ Công Thương, đến 31/5 đã có 59/85 nhà máy có công suất 3.389 MW (chiếm 71,6% số dự án) nộp hồ sơ với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN), trong đó, có 50 dự án đề xuất giá tạm thời bằng 50% khung giá.
Theo ông Diên, có 2 lý do các dự án chưa gửi hồ sơ. Một là, không muốn đàm phán với EVN trong khung giá Bộ Công Thương ban hành với lý do “giá thấp”. Hai là, chưa hoàn thiện thủ tục pháp lý hoặc khó khăn về truyền tải điện.
Về nhập khẩu điện, Bộ trưởng Diên nói đó là chiến lược dài hạn nhằm đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia, được xác định trong quy hoạch điện quốc gia ở từng thời kỳ.
Theo ông, tỷ lệ nhập khẩu điện rất nhỏ, chỉ 572 MW, bằng 0,73% công suất toàn hệ thống. “Nhập khẩu điện là điện sạch, chỉ để cung cấp cho khu vực biên giới, rẻ hơn năng lượng tái tạo”, Bộ trưởng Bộ Công Thương nhấn mạnh.
Trước đó, Viện trưởng Viện nghiên cứu lập pháp Nguyễn Văn Hiển (đại biểu Quốc hội đoàn Lâm Đồng) dẫn Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị, trong đó, nêu rõ phải xây dựng cơ chế, chính sách đột phá để phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo; ưu tiên sử dụng năng lượng gió, mặt trời cho phát điện.
Trước khi có Nghị quyết này, Chính phủ và Thủ tướng cũng có nhiều văn bản có tính đột phá về cơ chế khuyến khích, hỗ trợ cho phát triển điện gió, điện mặt trời. Nhưng theo đại biểu, gần đây có sự thay đổi đột ngột về chính sách, quy định khung giá thấp hơn giá ưu đãi (giá FIT, áp dụng trong 20 năm) đưa ra trước đây 21-29% với các dự án điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp.
Hệ quả là một lượng lớn sản lượng điện gió, điện mặt trời không được đưa vào sử dụng, gây lãng phí và đẩy nhà đầu tư điện tái tạo vào hoàn cảnh hết sức khó khăn.
“Từ thời điểm trễ hẹn giá FIT đến thời điểm hiện nay có trên 4.600MW từ các dự án trên không được khai thác, đưa vào sử dụng. Trong khi chúng ta đang trong tình trạng thiếu điện, và phải nhập, mua của nước ngoài”, ông Hiển nói.
Ông Hiển đề nghị Chính phủ, Bộ Công Thương xem xét, điều chỉnh lại chính sách. “Phải có phương án giảm sốc, có lộ trình hợp lý, tránh việc thay đổi chính sách quá đột ngột, khiến các nhà đầu tư không thể dự báo và có chiến lược kinh doanh phù hợp”, Viện trưởng Viện nghiên cứu lập pháp nêu ý kiến.
Ông cũng đề nghị các cơ quan chức năng sớm có giải pháp tháo gỡ khó khăn, tránh thất thoát, lãng phí nguồn năng lượng tái tạo lớn đã được sản xuất nhưng không được đưa vào khai thác, sử dụng.
“Cần có giải pháp phát triển bền vững cho ngành năng lượng tái tạo, trong đó cần bảo đảm cơ chế giá mua điện phù hợp, hài hòa giữa bên mua điện, nhà đầu tư và người sử dụng điện”- ông Nguyễn Văn Hiển nói.