Người phụ nữ Ba Na miệt mài gìn giữ văn hóa truyền thống
Không chỉ là người có uy tín tại địa phương, bà Y Gar (64 tuổi dân tộc Ba Na - nhánh Jơ Lâng, trú tại thôn Kon Sờ Lạc 2, xã Đăk Ruồng, huyện Kon Rẫy, tỉnh Kon Tum) còn rất tâm huyết trong việc gìn giữ, bảo tồn bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc.
Văn hóa Ba Na (nhánh Jơ Lâng) dần mai một
Đúng hẹn, chúng tôi tìm về thôn Kon Sờ Lạc 2 để tìm bà Y Gar (người nổi danh có uy tín của thôn và luôn trăn trở, tìm cách bảo vệ và phát huy văn hóa truyền thống dân tộc).
Ngồi bên hiên nhà, chúng tôi dần bị cuốn vào từng câu chuyện bà Y Gar kể. Bà từng là giáo viên dạy song ngữ Ba Na - Tiếng Việt nhiều năm. Sau khi nghỉ hưu, bà tiếp tục cống hiến cho nhiều phong trào giáo dục, phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương và được bà con tín nhiệm bầu làm Trưởng ban công tác Mặt trận thôn Kon Sờ Lạc 2.
Với cương vị đó, bà Y Gar hiểu rõ vai trò quan trọng của việc lưu giữ bản sắc văn hóa truyền thống của dân tộc Ba Na (nhánh Jơ Lâng), nên đã ra sức sưu tầm các đồ vật đặc sắc, những đồ dùng xưa mang đậm bản sắc văn hóa để giữ gìn, đồng thời phối hợp tuyên truyền vận động bà con làm theo.
Dẫn chúng tôi tham quan căn phòng khách nhỏ, vừa đi bà Y Gar vừa giới thiệu một số nhạc cụ, dụng cụ dân tộc do bà sưu tầm được. Cầm trên tay chiếc váy áo thổ cẩm, bà nhiệt tình giới thiệu tỉ mỉ từng đường nét, hoa văn đặc sắc và những giá trị văn hóa, điểm đặc biệt trong từng đường dệt, ý nghĩa của các hoa văn có trên chiếc váy…
Theo bà Y Gar, bên cạnh những nét tương đồng, văn hóa truyền thống, người Ba Na (nhánh Jơ Lâng) vẫn có nhiều điểm khác so với người Ba Na nói chung.
Qua thời gian dài, nhiều nét văn hóa đã có sự mai một và dần mất đi, không còn phổ biến. Dễ nhận thấy nhất đó là váy áo thổ cẩm của người Ba Na (nhánh Jơ Lâng) nguyên gốc có màu trắng chủ đạo và sự khác biệt ở một số họa tiết.
Ngoài ra, các điệu múa, ca hát… người Ba Na (nhánh Jơ Lâng) như múa Tơ Tơn – Keh Koh có sự sôi động và đòi hỏi người biểu diễn phải thực hiện nhiều động tác phức tạp hơn. Chính những điểm khác nhau đó đã tạo ra nét đặc trưng cho văn hóa Ba Na (nhánh Jơ Lâng), khác với Ba Na nói chung.
Giúp giới trẻ ý thức việc gìn giữ văn hóa
Theo bà Y Gar, thời đại bây giờ ngày càng văn minh, giới trẻ đa phần không còn mặn mà với những giá trị văn hóa xưa cũ. Chính vì thế, bà luôn cố gắng khôi phục lại một số nét văn hóa độc đáo của người Ba Na (nhánh Jơ Lâng) xưa. Qua đó, tạo thêm sự đa dạng, phong phú cho kho tàng văn hóa của dân tộc mình, không để những giá trị đó dần mất đi.
Trong quá trình nỗ lực, tìm tòi và giữ gìn những nét văn hóa xưa, bà Y Gar cũng gặp không ít khó khăn, không biết nên bắt đầu từ đâu. Theo thời gian đi biểu diễn và công tác ở nhiều nơi, bà đã tranh thủ tìm gặp thế hệ già làng, nghệ nhân để hỏi từng chút một sau đó ghi chép, thu thập những đồ vật cổ của dân tộc mình… Sau nhiều năm cố gắng theo đuổi, hiện bà đã có khá nhiều tư liệu về văn hóa của dân tộc mình.
“Vận dụng những kiến thức đã tu tập được, thời gian qua tôi đã tuyên truyền, khuyến khích bà con gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Vận động từng gia đình dạy cho con em học những điệu múa, ca hát truyền thống, tập luyện cồng chiêng, nhạc cụ dân tộc. Nhờ vậy đã tạo sự lan tỏa mạnh mẽ, nhất là đối với thế hệ trẻ, giúp các em hiểu rõ được vai trò và trách nhiệm của mình trong việc gìn giữ, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống”, bà Y Gar chia sẻ.
Trao đổi với phóng viên, chị Y Nga, Trưởng thôn Kon Sờ Lạc 2 cho biết, bà Y Gar là Trưởng Ban công tác mặt trận thôn gương mẫu, tận tụy, làm tốt công tác tuyên truyền, vận động nhân dân. Bà còn là một nghệ nhân đa tài, am hiểu nhiều nét văn hóa của dân tộc như ẩm thực, ca hát, dệt thổ cẩm và lưu giữ các đồ vật có giá trị văn hoá xưa cũ của người Jơ Lâng.
Với tâm huyết và những cống hiến của mình, nghệ nhân Y Gar đã nhận được nhiều bằng khen, giấy khen của địa phương, các ngành vì có đóng góp trong các phong trào văn hóa, văn nghệ tại địa phương. Bà cũng được huyện Kon Rẫy chọn để đề nghị vinh danh và công nhận là nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.