Chợ Tết Bàn Thạch xưa

“Nhứt phố Hội An – Nhì vạn Bàn Thạch”

Đó là hai câu vè mà mẹ tôi thường hay đọc mỗi khi hoài niệm về quá khứ đã qua. Ở Quảng Nam, lúc bấy giờ một trong những chợ Tết nổi tiếng nhất, đông vui nhất là chợ Tết Bàn Thạch nằm trên doi đất nhô ra giữa hai con sông Trường Giang và Ly Ly thuộc thôn Vĩnh Nam, xã Duy Vinh, huyện Duy Xuyên. Cha mẹ tôi đều sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này, nên trong tâm khảm họ ký ức về chợ Tết Bàn Thạch ngày xưa là những kỷ niệm khó phai mờ.

Trong ký ức của mẹ tôi chợ Tết Bàn Thạch xưa là những kỷ niệm khó phai mờ.

Không ai biết chính xác chợ Bàn Thạch xuất hiện từ lúc nào, nhưng chắc chắn một điều làng Bàn Thạch hình thành cách đây gần 700 năm, dưới đời vua Trần Minh Tông (1314 - 1329), khi tộc Trần, một trong những tộc tiền hiền từ vùng Thanh – Nghệ vào đây lập nghiệp. Còn trong tác phẩm “Ô Châu cận lục” của Dương Văn An thì vào thế kỉ XVI, làng Bàn Thạch (còn có tên là Bàn Cố) là một trong 66 làng thuộc huyện Điện Bàn, phủ Triệu Phong… Nơi lập chợ đầu tiên là nơi hợp lưu giữa hai con sông Trường Giang và Ly Ly, một địa điểm buôn bán thuận lợi, nhất là trong điều kiện bấy giờ khi giao thông đường bộ chưa phát triển, người dân vẫn dùng ghe là phương tiện đi lại chính.

Nhờ địa thế như vậy nên chợ Bàn Thạch trở thành chợ lớn ở Quảng Nam, thu hút khá đông khách buôn từ khắp nơi đổ về. Gần thì có ghe buôn từ Hội An, Cửa Đại, chợ Nồi Rang; ngược sông Thu Bồn thì có ghe buôn từ các chợ Thu Bồn, Phú Thuận, Bến Dầu, Trung Phước, Dùi Chiêng… ở thượng nguồn sông Thu. Về nguồn sông Vu Gia thì có ghe buôn từ chợ Ái Nghĩa cho đến Bến Giằng. Ngoại tỉnh về mạn bắc thì có ghe từ Thanh – Nghệ Tĩnh, Bình Trị Thiên; xuôi về mạn nam thì có ghe Quảng Ngãi, Bình Định… cả ghe bầu từ phương Nam xa xôi xuôi theo con gió mỗi năm hai lần cũng ghé chợ Bàn Thạch trao đổi hàng hóa. Bến sông Bàn Thạch lúc nào cũng đầy ghe thuyền. Ghe lớn có, ghe nhỏ có, thu hút đông đảo khách thập phương. Sự đông vui, tấp nập của chợ được cô đọng qua hai câu vè “Nhứt phố Hội An/ Nhì vạn Bàn Thạch”. Vạn ở đây là chợ. Vạn Bàn Thạch tức chợ Bàn Thạch.

Thú vui đi chợ Tết

Ngày đó, qua lời kể của mẹ, vì là chị cả nên bà hay cùng bà ngoại đi sắm Tết cho cả nhà.Với mẹ, đi chợ Tết không đơn thuần là để mua sắm, mà đi chợ Tết còn là thú vui và một cách thưởng thức hương vị Tết, không khí Tết.

Những ngày cận kề giáp Tết, mọi người đua nhau đi chợ Tết.

Trong ký ức của mẹ tôi, mỗi khi Tết đến Xuân về, chợ Bàn Thạch như thay da đổi thịt, mang màu sắc mới, diện mạo mới. Những ngày cận kề giáp Tết, không khí càng sôi động, đó cũng là lúc mọi người đua nhau đi chợ Tết. Trên các ngả đường dẫn đến chợ, người ta đi đông như trẩy hội. Tiếng cười nói, tiếng chào hỏi râm ran; tiếng gọi nhau í ới, tiếng pháo nổ đì đùng… khiến làng quê nghèo sôi động hẳn lên, khiến không khí Tết càng thêm háo hức.

Chợ Bàn Thạch những ngày ấy không chỉ tràn ngập hàng hóa mà còn xuất hiện những mặt hàng mới, chỉ bán vào dịp Tết Nguyên đán như các loại pháo, tranh ảnh, câu đối, phong bì đỏ, lá chuối gói bánh tét… Ngoài ra còn đủ các loại hoa, bánh mứt màu sắc sặc sỡ. Ở hàng thịt, ngày 30 Tết càng náo nhiệt hơn. Mọi người chen chúc nhau để mua thịt Tết. Bởi theo quan niệm người dân, dù giàu hay nghèo, sang hèn khác nhau nhưng "ba ngày Tết phải có chút thịt, không thì Tết không ra Tết". Ở những gian hàng khác, không khí cũng sôi động không kém. Người mua chiếc chiếu mới, vài cặp đường làm bánh, kẻ tranh thủ mua ít nước mắm ngon để ngâm thịt lợn. Người chọn vài bộ quần áo mới cho trẻ con… Trên bờ là vậy, dưới thuyền cũng tấp nập không kém.

Những mặt hàng đặc trung mà chỉ đến dịp Tết người ta mới bày bán.

Đối với người dân quê xưa, kiếm được đồng tiền không phải chuyện dễ dàng. Thế nhưng, năm hết Tết đến nên khi đi chợ, lắm lúc người ta không còn mặc cả như ngày thường. Chủ yếu họ đi tìm mua những món hàng, đồ ăn thức uống hợp ý, hợp túi tiền để về bày biện trang trí cho ngôi nhà trong những ngày đầu năm.

Muốn ăn Tết to, phải lo nhiều thứ. Tết to có nghĩa là mọi cái phải chuẩn bị đủ đầy. Quanh năm có thể đói kém cơ cực, nhưng ngày Tết thì nhà nào cũng phải lục tìm trong trí nhớ xem có những gì mình chưa có hoặc còn thiếu để sắm sửa. Từ hạt muối, mớ rau thơm đến hương, đèn, vàng mã, mâm ngũ quả trang trí trên bàn thờ tổ tiên.

Cũng như các chợ Tết khác ở nông thôn, chợ Tết Bàn Thạch lên đỉnh điểm từ 29, 30 tháng Chạp. Người đông hơn, hàng hóa cũng phong phú hơn, đa dạng hơn, nhiều chủng loại hơn. Hàng hóa nhiều đến mức tràn cả ra ngoài đường. Đến lúc này người ta đến chợ không chỉ đơn thuần là sắm Tết mà còn để thỏa mãn cái thú đi “ngắm” chợ Tết, thưởng thức hương vị ngày Tết.

Nhà văn Vũ Bằng từng viết “…chợ Tết có một sức hấp dẫn kỳ lạ, muốn về nhưng lại cứ muốn đi, để xem thiên hạ mua bán, để xem bao nhiêu cái ngon, cái đẹp của quê hương, để đi xem... chợ Tết”. Nên có người quả quyết đó là một cái thú gọi là thú đi chợ Tết.

Đi chợ Tết không chỉ để mua sắm, mà đi chợ Tết còn là thú vui và thưởng thức hương vị Tết. 

Sau bao vật đổi sao dời, chợ Tết Bàn Thạch hôm nay cũng là chợ Tết Bàn Thạch năm xưa qua lời kể của mẹ. Cũng đông vui và đầy ắp mọi thứ. Tuy nhiên cuộc sống hiện đại đã làm cho chợ Tết bây giờ đa dạng, tiện lợi và văn minh hơn nhiều.

Tết ngày nay đã kém đi rất nhiều cái háo hức, thân thương, ấm cúng của hương vị Tết cổ truyền. Thế nhưng những phiên chợ Tết vẫn lôi cuốn bội phần, bởi cái thú đi chợ Tết để mua sắm hay thưởng ngoạn khung cảnh náo nhiệt của những ngày cuối năm đã ăn sâu vào tâm thức người dân, trở thành một nét văn hóa độc đáo của người dân xứ Quảng nói riêng và người Việt nói chung.

Trong tâm thức của mẹ tôi và những người cao tuổi ở làng Bàn Thạch, chợ Tết Bàn Thạch xưa với khung cảnh mua bán tấp nập, với ghe thuyền đậu san sát đã tạo thành bức tranh một thời sống động, khắc ghi vào tâm trí họ qua câu hát “Không có chợ mô vui bằng chợ Bàn Thạch/ Không có lạch nào hẳm như lạch Lùng Binh”.

Hải Nam