Đồng chí Lương Văn Tri: Vị tướng không phong hàm

Chỉ còn một vài ngày nữa là tròn 112 năm ngày sinh của đồng chí Lương Văn Tri (17/8/1910 - 17/8/2022), Báo Công lý xin thay lời thế hệ trẻ Việt Nam tri ân những đóng góp to lớn của người cộng sản trung kiên cho sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc, vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân.

Người con ưu tú của quê hương Lạng Sơn

Đồng chí Lương Văn Tri, người dân tộc Tày, sinh ngày 17/8/1910 trong một gia đình nông dân có truyền thống yêu nước và hiếu học tại làng Bản Hẻo, tổng Mỹ Liệt, châu Văn Uyên, tỉnh Lạng Sơn (nay là thôn Bản Hẻo, xã Trấn Ninh, huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn). Thủa nhỏ, đồng chí được học chữ Hán - Nôm, chữ quốc ngữ tại trường làng. Nhờ tư chất thông minh và hiếu học nên được vào học tại trường Tiểu học Pháp - Việt Lạng Sơn.

Chính ở ngôi trường này, ông gặp được người bạn cùng chí hướng là đồng chí Hoàng Văn Thụ. Chứng kiến cảnh thực dân Pháp bóc lột, áp bức nhân dân, hai nam sinh vô cùng phẫn nộ, khát khao làm gì đó để quê hương thoát khỏi chế độ hà khắc của bọn thực dân, phong kiến. Nung nấu ý chí đó, đồng chí tích cực tham gia vào hoạt động nhóm thanh niên yêu nước và nhanh chóng trở thành nhân tố nòng cốt trong phong trào đấu tranh đòi thực dân Pháp (TDP) trả tự do cho nhà yêu nước Phan Bội Châu (1925) và để tang nhà yêu nước Phan Chu Trinh (1926).

Lương Văn Tri, Hoàng Văn Thụ và nhóm học sinh yêu nước trong trường Tiểu học Pháp - Việt Lạng Sơn đã đọc nghiên cứu báo Thanh niên, các tài liệu tuyên truyền khác của Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên, tham gia tuyên truyền tài liệu này sâu rộng trên địa bàn thị xã Lạng Sơn.

Đồng chí Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ trở thành nhân tố nòng cốt trong mọi hoạt động của nhóm thanh niên yêu nước ở trường Tiểu học Pháp - Việt Lạng Sơn. Chính tinh thần yêu nước của 2 đồng chí đã góp phần làm dấy lên phong trào đấu tranh của học sinh, thanh niên ở thị xã Lạng Sơn đòi TDP thả nhà yêu nước Phan Bội Châu (1925) và để tang nhà yêu nước Phan Chu Trinh (1926) do Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên phát động trên cả nước. 

Trong kỳ nghỉ hè năm học 1926 - 1927, Lương Văn Tri cùng người bạn học Hoàng Văn Thụ đã quyết định không tiếp tục theo học tại trường Tiểu học Pháp - Việt Lạng Sơn, tìm cách qua biên giới, sang đất Trung Quốc, liên lạc với Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên để tham gia hoạt động cách mạng. Cuộc đời hoạt động cách mạng đầy gian truân, nhưng vẻ vang của đồng chí Lương Văn Tri bắt đầu từ đây. 

Với tinh thần yêu nước và nhiệt huyết tuổi trẻ, đồng chí Lương Văn Tri sớm giác ngộ cách mạng. Năm 1928, ông cùng đồng chí Hoàng Văn Thụ bí mật sang Trung Quốc và được kết nạp vào Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên. 

Đến năm 1929, đồng chí trở thành Đảng viên của Đông Dương Cộng sản Đảng - tổ chức cộng sản đầu tiên của Việt Nam và là một trong những tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam. Sau đó, ông được phân công về vùng biên giới Việt - Trung để gây dựng, phát triển các cơ sở quần chúng trung kiên và được cử đi học tại trường quân sự chính trị Quốc dân Đảng ở Nam Ninh. Đầu năm 1930, Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, đồng chí Lương Văn Tri trở thành đảng viên thế hệ đầu tiên của Đảng. 

Đối với quê hương và gia đình, đồng chí Lương Văn Tri luôn dành những tình cảm sâu đậm. Tháng 6/1936, sau 8 năm đi hoạt động cách mạng, lần đầu tiên và cũng là lần cuối cùng đồng chí Lương Văn Tri về thăm gia đình, được gặp đấng sinh thành, thăm lại quê hương, nơi lưu giữ nhiều kỷ niệm thời thơ ấu, nơi nuôi dưỡng, hun đúc chí hướng cách mạng để đồng chí trở thành người chiến sĩ cộng sản, phấn đấu hy sinh cho sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc.

"Ngọn cờ đầu" trong công tác xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng đầu tiên của Đảng

 Ngược dòng lịch sử về cuối những năm 1920 khi phong trào cách mạng Việt Nam đang ở giai đoạn hình thành, kẻ thù rình rập tứ phương... nhưng với tinh thần yêu nước nồng nàn và nhiệt huyết tuổi trẻ, đồng chí Lương Văn Tri đã tích cực tham gia phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc, đi theo con đường cách mạng vô sản do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc vạch ra.

Trở thành Đảng viên thế hệ đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam, đồng chí đã sát cánh cùng đồng đội khắc phục mọi khó khăn, hiểm nguy, vượt qua sự kiểm soát gắt gao của mạng lưới mật thám Pháp, nỗ lực xây dựng các cơ sở quần chúng trung kiên, các trạm liên lạc bí mật ở Long Châu (Trung Quốc). Từ đó phát triển hệ thống cơ sở Đảng và phong trào cách mạng của đồng bào dân tộc thiểu số dọc biên giới Việt - Trung. Điển hình nhất là việc xây dựng hệ thống cơ sở cách mạng đầu tiên ở Khưa Đa, Ma Mèo, Tà Lài thuộc địa bàn châu Văn Uyên, đồng thời, tham gia tổ chức huấn luyện, đào tạo cán bộ nòng cốt cho phong trào cách mạng của Lạng Sơn, Cao Bằng.

Sau Cao trào cách mạng 1930 - 1931, với đỉnh cao là Xô Viết Nghệ - Tĩnh, TDP tăng cường đàn áp, khủng bố, giam cầm và sát hại nhiều Đảng viên cộng sản khiến cho hệ thống tổ chức, cơ sở của Đảng từ trung ương đến địa phương bị tổn thất nặng nề. Tuy nhiên, đồng chí Lương Văn Tri không bị dao động, vẫn bám sát địa bàn, tuyên truyền vận động nhân dân, củng cố niềm tin của bà con vào Đảng, tiếp tục xây dựng cơ sở cách mạng.

Năm 1933, đồng chí tham gia khóa đào tạo quân sự tại Trường Quân sự Nam Ninh (Quảng Tây, Trung Quốc). Năm 1935, đồng chí trở về cùng với các đồng chí là Phạm Hồng Việt và Nguyễn Nam Hồng được tổ chức phân công là thành viên Ban chỉ đạo xây dựng, phát triển phong trào cách mạng 3 tỉnh Lạng Sơn, Cao Bằng và Thái Nguyên, do đồng chí Hoàng Văn Thụ phụ trách.

Từ cuối năm 1936 đến giữa năm 1938, thực hiện chủ trương của Đảng phát động phong trào đấu tranh vì mục tiêu dân sinh, dân chủ, đồng chí Lương Văn Tri cùng các đồng chí Hoàng Văn Thụ, Mã Khánh Phương từ Lũng Nghịu (Bằng Tường, Trung Quốc) trở về Bắc Sơn, Tràng Định (Lạng Sơn) tham gia tuyên truyền, vận động, tập hợp quần chúng. Đồng thời khôi phục và phát triển cơ sở cách mạng, củng cố và xây dựng lại các tổ chức Đảng. 

Trên đà phát triển đó, ngày 25/9/1936, Chi bộ Đảng đầu tiên của huyện Bắc Sơn được thành lập. Ngày 11/4/1938, Chi bộ Đảng ở huyện Tràng Định ra đời. Sự ra đời của những chi bộ Đảng này góp phần quan trọng vào việc phát triển phong trào cách mạnh trong tỉnh những năm sau đó.

Người chỉ huy tài ba của Đội du kích Bắc Sơn 

Cuối tháng 11/1939, đồng chí Lương Văn Tri được Trung ương Đảng chỉ định tham gia Xứ ủy Bắc Kỳ là Uỷ viên Ban Thường vụ Xứ ủy, phụ trách công tác quân sự, chỉ đạo tổ chức mở các lớp huấn luyện quân sự đầu tiên để làm nòng cốt cho tiếp tục nhân rộng huấn luyện quân sự ra các địa phương ở Bắc Kỳ. Năm 1940, sau khi thị sát một số địa bàn vùng căn cứ cách mạng thuộc các tỉnh xung quanh Hà Nội, đồng chí xin ý kiến Xứ ủy đề nghị chọn địa bàn tổng Hoàng Vân (huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang) làm nơi tổ chức huấn luyện quân sự "vì đây rất vững về địa thế...". 

Ở đây, đồng chí Tri cùng với một số đồng chí lãnh đạo Trung ương và Xứ ủy Bắc kỳ đã tổ chức mở được các lớp huấn luyện quân sự cho đội ngũ cán bộ nòng cốt của Xứ ủy Bắc Kỳ. Trong số các học viên, có đồng chí sau này đã trở thành tướng lĩnh tài năng của quân đội nhân dân Việt Nam như Đại tướng Hoàng Văn Thái.

Ngày 27/9/1940, cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn bùng nổ gây tiếng vang khắp toàn quốc làm cho kẻ thù hoang mang, lo sợ và dùng mọi thủ đoạn dã man để đàn áp, khủng bố. Sau khởi nghĩa, thực hiện chỉ đạo của Trung ương Đảng về việc duy trì Đội Du kích Bắc Sơn và triển khai xây dựng căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai, tháng Giêng năm 1941, đồng chí Lương Văn Tri được Trung ương Đảng và Xứ ủy Bắc Kỳ phân công đảm nhiệm chức vụ Chỉ huy trưởng Đội Du kích Bắc Sơn.

Trên cương vị mới, đồng chí Tri chủ động nắm bắt tình hình, nhanh chóng củng cố Đội du kích Bắc Sơn, thành lập các đội tự vệ, sắm thêm vũ khí, tổ chức luyện tập kỹ chiến thuật đánh du kích cho các đội viên. Tại căn cứ địa cách mạng, đồng chí đã chỉ đạo mở một số lớp huấn luyện quân sự, chính trị cho Đội du kích Bắc Sơn. 

Thực hiện nhiệm vụ xây dựng, củng cố căn cứ địa Bắc Sơn nối liền với địa bàn Võ Nhai, đồng chí Lương Văn Tri chỉ đạo các đội viên du kích Bắc Sơn tích cực tiến hành tuyên truyền trên địa bàn, cùng với nhân dân tăng gia sản xuất, đảm bảo lương thực, thực phẩm, mở rộng phạm vi hoạt động sang các huyện lân cận, bí mật gây dựng lại các tổ chức Đảng và cơ sở cách mạng.

Tháng 2/1941, Đội cứu quốc quân Bắc Sơn (sau này gọi là Đội cứu quốc quân 1) - một trong những tổ chức tiền thân của Quân đội Nhân dân Việt Nam được thành lập trên cơ sở Đội du kích Bắc Sơn, đồng chí Lương Văn Tri được chỉ định làm Chỉ huy trưởng. Ngay sau khi thành lập, Đội đã hoàn thành tốt nhiệm vụ đưa đường, bảo vệ an toàn cho đoàn cán bộ cao cấp đi dự Hội nghị lần thứ tám, Ban Chấp hành Trung ương Đảng (5/1941) ở Cao Bằng, vượt qua sự lùng sục, khủng bố gắt gao của địch.

Với vai trò Chỉ huy trưởng, đồng chí Tri đã triển khai biên chế lại các đội của Cứu quốc quân Bắc Sơn. Đồng thời phân công cán bộ, chiến sĩ phụ trách các địa bàn, tăng cường tuyên truyền, vận động, phát triển cơ sở quần chúng cách mạng, tiếp tục tổ chức lớp huấn luyện quân sự, phát hành bản tin "Du kích" (do đồng chỉ là chủ bút), làm tài liệu cho việc vận động, tuyên truyền cách mạng, từng bước phát triển mở rộng khu căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai. Với sự chỉ huy trực tiếp, tích cực của đồng chí Lương Văn Tri, Đội Cứu quốc quân Bắc Sơn - lực lượng vũ trang đầu tiên của Đảng ngày càng trưởng thành, Bắc Sơn - Võ Nhai được xây dựng, củng cố trở thành một trong những căn cứ địa cách mạng vững chắc của cả nước.

Tháng 8/1941, sau Hội nghị Trung ương tám, trước yêu cầu hoạt động của Đội Cứu quốc quân và việc xây dựng, phát triển căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai, Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã chỉ định đồng chí Phùng Chí Kiên - Ủy viên Trung ương Đảng làm Chỉ huy trưởng căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai, kiêm Chỉ huy trưởng Đội Cứu quốc quân Bắc Sơn; đồng chí Lương Văn Tri, Ủy viên Ban Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ, được chỉ định làm Chính trị viên Đội Cứu quốc quân Bắc Sơn.

Dưới sự chỉ đạo của các đồng chí Phùng Chí Kiên, Lương Văn Tri, hoạt động của Đội Cứu quốc quân Bắc Sơn đã góp phần phát triển nhanh chóng lực lượng cách mạng ở Bắc Sơn và các châu, huyện trong tỉnh Lạng Sơn, tỉnh Thái Nguyên..., tạo tiền đề cho việc thành lập khu giải phóng ở các tỉnh Cao Bằng - Bắc Kạn - Lạng Sơn giai đoạn sau này.

Khởi nghĩa Bắc Sơn đã để lại cho Đảng ta, cho cách mạng Việt Nam những bài học quý báu, mở đầu trang sử đấu tranh vũ trang vô cùng oanh liệt của Đảng ta, khởi nghĩa Bắc Sơn để lại cho cách mạng Việt Nam một lực lượng vũ trang là Đội du kích Bắc Sơn “làm vốn quân sự đầu tiên của Đảng” mà đồng chí Lương Văn Tri là một cán bộ chỉ huy tài ba của Đội.

Đồng chí Lương Văn Tri - tấm gương sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam

Lo sợ trước hoạt động mạnh mẽ của Đội cứu quốc quân Bắc Sơn, ngày 25/7/1941, TDP huy động lực lượng lớn quân lính tiến hành cuộc khủng bố ác liệt vào căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai. Trước tình hình này, thực hiện chủ trương của Trung ương Đảng nhằm bảo toàn lực lượng cách mạng, đồng chí Lương Văn Tri và Phùng Chí Kiên đã quyết định chia Đội cứu quốc quân Bắc Sơn thành 2 đường rút lui.

Trên đường hành quân, các đồng chí bị quân địch phục kích. Trong trận chiến không cân sức và quyết liệt tại Ngân Sơn (Bắc Kạn), đồng chí Phùng Chí Kiên bị thương nặng và hy sinh anh dũng. Còn đồng chí Lương Văn Tri bị thương nặng và bị địch bắt giữ. 

Đồng chí bị quân địch giam giữ tại nhà tù ở thị xã Cao Bằng. Trong thời gian giam giữ, kẻ địch đã dùng nhiều thủ đoạn từ tra tấn ác liệt cho đến mua chuộc, dụ dỗ nhưng đồng chí Lương Văn Tri vẫn giữ vững khí tiết của người chiến sĩ cộng sản, không hé răng khai báo một lời. Sau cùng, do bị thương nặng, lại bị địch tra tấn ác liệt, người chiến sĩ cộng sản trung kiên đã trút hơi thở cuối cùng trong chốn lao ngục, vào ngày 29/9/1941.

Sự hi sinh của đồng chí Lương Văn Tri là tổn thất to lớn đối với Đảng và phong trào cách mạng. Đồng chí Lương Văn Tri ngã xuống khi chưa được chứng kiến thắng lợi vinh quang của sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc nhưng lớp lớp đảng viên trung kiên và quần chúng yêu nước đã tiếp nối xứng đáng sự nghiệp vẻ vang của đồng chí, đưa cách mạng Việt Nam đi đến thắng lợi hoàn toàn. Và đồng chí đã trở thành một biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng.

Suốt chặng đường 13 năm hoạt động cách mạng (1928 - 1941), với sự nỗ lực quên mình, người thanh niên yêu nước, người chiến sĩ cộng sản kiên trung, bất khuất Lương Văn Tri - người con ưu tú của dân tộc, của quê hương Lạng Sơn đã có những cống hiến xuất sắc cho phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc. Để biết ơn công lao của đồng chí, tỉnh Lạng Sơn đã đặt tên cho một số trường học, một tuyến đường với tên gọi đường Lương Văn Tri. Cuộc đời và sự nghiệp cách mạng của đồng chí còn là nguồn cảm xúc cho các nhà thơ, nhà văn sáng tác những tác phẩm văn học, nghệ thuật; tiêu biểu là tác phẩm tiểu thuyết lịch sử “Tướng không phong hàm” của cố nhà văn Nguyễn Trường Thanh, xuất bản năm 2012.

Kỷ niệm 112 năm Ngày sinh của đồng chí Lương Văn Tri (17/8/1910 – 17/8/2020) là dịp ôn lại cuộc đời hoạt động cách mạng cao đẹp của đồng chí, ngày 9/8/2022 Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Lạng Sơn đã tổ chức buổi hoạt động về nguồn để các cơ quan báo chí trong tỉnh và cơ quan báo chí Trung ương thường trú trên địa bàn về dâng hương tại nhà lưu niệm và tượng đài đồng chí Lương Văn Tri, với mong muốn được bày tỏ sự tri ân sâu sắc của các thế hệ hôm nay đối với những cống hiến to lớn của đồng chí cho cách mạng Việt Nam và quê hương Lạng Sơn.

Việt Bắc