Gần 50% phụ nữ trầm cảm sau sinh không được chẩn đoán bởi chuyên gia y tế

Nhiều phụ nữ có ý định tự sát sau sinh

Chị P. (35 tuổi, ở Yên Bái) sinh con gái thứ 3 đã được 9 tháng. Trước đó, chị đã có 2 con gái với người chồng trước. Chị P. cho biết, từ sau khi sinh chị thường xuyên bị căng thẳng vì mẹ chồng có tư tưởng trọng nam khinh nữ, không thích cháu gái, thậm chí còn không để cho chồng chị bế con gái.

Một mình chị vừa phải chăm con, vừa làm các công việc nhà mà không có sự chia sẻ của người chồng. Thêm vào đó là áp lực từ những người xung quanh trong việc chăm con nhỏ, khiến chị thường xuyên rơi vào trạng thái tiêu cực từ tháng thứ 3 sau sinh.

TS Vũ Thy Cầm - Trưởng Phòng Tâm lý lâm sàng, Viện Sức khỏe tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai) cho biết, bệnh nhân mất ngủ, có những suy nghĩ tiêu cực và có những kế hoạch cho việc đó, có ý nghĩ muốn tấn công những người gây ra trạng thái căng thẳng cho mình, thậm chí đã có những lúc bế con đi vô định trên cầu. Đây là một trường hợp trầm cảm sau sinh ở mức độ nặng, nếu không được điều trị kịp thời sẽ rất nguy hiểm.

Trường hợp khác là nữ bệnh nhân T.T.B.T. (21 tuổi, ở Quảng Bình) được gia đình đưa đến Viện Sức khỏe tâm thần trong tình trạng la hét, cáu gắt. Người mẹ trẻ khởi phát bệnh trầm cảm sau 13 ngày sinh nở. Nhìn cô gái trẻ vật vã đau khổ với những biểu hiện của bệnh trầm cảm sau sinh, ai cũng chạnh lòng.

Theo chia sẻ của người nhà bệnh nhân, T. đang là sinh viên năm thứ 3 của một trường đại học tại Quảng Bình đã tạm nghỉ học để lập gia đình. Do có thai trong quá trình đang học và chưa cưới nên T. đã trải qua những ngày tháng căng thẳng. Cô thuận lợi sinh con, được mẹ ruột chăm sóc, kinh tế gia đình ổn định. Do sinh con khi tuổi còn trẻ, những ngày đầu cô khá mệt mỏi khi con quấy khóc. Bên cạnh đó, chồng lại ít quan tâm, không hay chia sẻ tâm sự với vợ.

Dần dần, áp lực trông con, lại hay suy nghĩ, đến ngày thứ 13 sau sinh, T. có biểu hiện ngủ kém, mỗi đêm ngủ được khoảng 3-4 giờ, hay thức giấc và dậy sớm. Sau đó T. luôn có cảm giác mệt mỏi, thiếu năng lượng, ít nói chuyện với mọi người hơn trước, hay ngồi một mình, vẻ mặt buồn rầu, hay khóc lóc, ăn uống kém ngon miệng và hay suy nghĩ tiêu cực, bi quan về cuộc sống.

Chia sẻ về ca bệnh này, ThS.BS Nguyễn Thị Ái Vân - Phòng Điều trị rối loạn cảm xúc, Viện Sức khỏe tâm thần cho biết, dấu hiệu trầm trọng hơn của người bệnh là không để tâm tới việc chăm sóc con, không thể hiện tình cảm với con, cảm giác khó chịu khi nghe tiếng con khóc.

Đỉnh điểm của những rối loạn cảm xúc này là T. có hành vi dùng dao rạch bụng để tự sát, nhưng được người nhà phát hiện kịp thời đưa vào Bệnh viện Việt Nam - Cuba Đồng Hới (Quảng Bình) xử trí khâu vết thương, sau đó chuyển tới Khoa Tâm thần điều trị tiếp.

Sau quá trình điều trị, dấu hiệu bệnh giảm, T. vui vẻ và hợp tác với người thân hơn, bớt buồn chán. Tuy nhiên, khi về nhà, cô lại la hét, cáu gắt với mọi người, chống đối không chịu uống thuốc.

Trước dấu hiệu bệnh tăng nặng, T. được người nhà đưa tới Viện Sức khỏe tâm thần. Tại đây, các bác sĩ kết luận T. bị rối loạn hành vi và tâm thần nặng kết hợp với thời kì sinh đẻ bị trầm cảm chiếm ưu thế và có hành vi tự sát. Sau điều trị gần 1 tháng, T. đã đỡ hơn và được xuất viện về nhà tiếp tục theo dõi.

Theo PGS TS Nguyễn Văn Tuấn - Viện trưởng Viện Sức khỏe tâm thần, đây là những trường hợp nặng nề được gia đình đưa tới viện. Tuy nhiên, còn rất nhiều trường hợp sản phụ có biểu hiện nhẹ hoặc không chia sẻ, cố tình giấu bệnh dẫn tới tình trạng nặng nề hơn. Hoặc có trường hợp biểu hiện bằng triệu chứng khác như mệt mỏi, mất ngủ, tức ngực, không đến viện mà đi khám chuyên khoa về thần kinh, tim mạch nên không tìm ra được căn nguyên để điều trị.

Cũng theo BS Tuấn, trước đây, trung bình một ngày có khoảng 150 bệnh nhân đến khám/ngày, nhưng hiện nay con số này là khoảng 250-300 bệnh nhân/ngày, trong đó liên quan đến trầm cảm khoảng 20-30%, bao gồm cả trầm cảm sau sinh.

Hồi phục hoàn toàn nếu được chăm sóc đúng cách

TS Vũ Thy Cầm cho hay, thời kỳ sinh đẻ người phụ nữ có nhiều thay đổi về giải phẫu, sinh lý, tâm lý, xã hội.

Trầm cảm sau sinh khởi phát trong vòng 4 tuần đầu sau sinh. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cũng như các chuyên gia sức khỏe cho rằng, trầm cảm sau sinh có thể khởi phát ở bất kỳ thời điểm nào trong vòng 1 năm đầu sau sinh.

Các bác sĩ thông tin thêm, trầm cảm là rối loạn cảm xúc ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của phụ nữ ở độ tuổi sinh đẻ, ở các nền văn hóa khác nhau, không phân biệt tầng lớp kinh tế, xã hội và trình độ học vấn hay chủng tộc.

Tại Châu Âu, tỷ lệ trầm cảm sau sinh là 8,6%. Nữ giới có tỷ lệ trầm cảm cao hơn nam giới, tỷ lệ này lần lượt là 10,05% và 6,6%. Châu Á có tỷ lệ trầm cảm sau sinh dao động từ 3,5% - 63,3%.

Ở Việt Nam, các nghiên cứu tại một số bệnh viện phụ sản, cho thấy tỷ lệ trầm cảm sau sinh từ 11,6% - 33%. Ước tính gần 50% phụ nữ bị trầm cảm sau sinh không được chẩn đoán bởi chuyên gia y tế.

Trầm cảm sau sinh có thể gây những tác động xấu đến sức khỏe của bà mẹ và trẻ em, cũng như mối quan hệ của họ với các thành viên trong gia đình. Trẻ sơ sinh có mẹ bị trầm cảm tăng trưởng kém hơn trẻ sơ sinh có mẹ không bị trầm cảm. 

Theo các chuyên gia tâm lý, 80% phụ nữ bị trầm cảm sau sinh sẽ hồi phục hoàn toàn nếu được quan tâm đúng mức. Sự đồng hành của gia đình với phụ nữ sau sinh rất quan trọng để hỗ trợ về mặt tâm lý kịp thời. Gia đình nên dành thời gian quan tâm chăm sóc người phụ nữ sau sinh, đặc biệt là người chồng cần phải luôn luôn lắng nghe cảm thông và tạo điều kiện cho người vợ có thời gian thư giãn, nghỉ ngơi, chế độ dinh dưỡng hợp lý.

Ở giai đoạn sớm, phụ nữ trầm cảm sau sinh có khí sắc giảm, cảm xúc thay đổi, buồn rầu, dễ cáu, dễ khóc…; Giảm sở thích hứng thú, giảm các mối quan hệ gia đình; Rối loạn giấc ngủ, rối loạn ăn uống; Giảm tập trung chú ý, trí nhớ; Các triệu chứng cơ thể: đau đầu, đau bụng, ngực...

Ở giai đoạn toàn phát, bà mẹ có khí sắc trầm tăng hơn; Mất quan tâm thích thú, bi quan chán nản; Buồn bã, mặc cảm, tự ti, tội lỗi, đau khổ...; Khó khăn trong việc ra quyết định, không muốn giao tiếp với mọi người; Khó khăn trong việc chăm sóc con, tạo mối quan hệ mẹ - con, xa lánh người thân...; Lo lắng quá mức tới sức khỏe của con.

Sản phụ cũng gặp các triệu chứng cơ thể, rối loạn thần kinh thực vật hoặc rối loạn hành vi: bồn chồn, bất an, ý tưởng hành vi tự sát.

Hiện nay, việc điều trị trầm cảm sau sinh có thể sử dụng liệu pháp tâm lý, điều trị bằng nội tiết tố, liệu pháp sốc điện (cho những trường hợp không đáp ứng với thuốc chống trầm cảm, có nguy cơ tự tử hoặc hại trẻ sơ sinh, trầm cảm nặng có triệu chứng loạn thần) hoặc liệu pháp hóa dược (sử dụng thuốc chống trầm cảm, thuốc giải lo âu).

Theo các chuyên gia, người phụ nữ sau sinh cần học cách thư giãn, giải tỏa căng thẳng mệt mỏi. Người mẹ không nên áp đặt bản thân làm những việc quá sức, không nên quá kỳ vọng để trở thành người mẹ hoàn hảo, cố gắng ngủ đủ giấc, tranh thủ nghỉ ngơi khi con đang ngủ, dành thời gian chăm sóc bản thân, gặp gỡ bạn bè người thân. Khi có dấu hiệu trầm cảm cần được khám sớm tại chuyên khoa tâm thần, tránh để đến khi tình trạng bệnh quá nặng gây khó khăn trong điều trị.

Thảo Nguyên