Giảm thiểu sự tiếp cận của giới trẻ đối với thuốc lá làm nóng

Thời gian vừa qua, bên cạnh tranh luận về cơ sở khoa học về các sản phẩm thuốc lá không khói, trong đó có thuốc lá làm nóng, khả năng tác động của sản phẩm đến giới trẻ, là những lo ngại của các cơ quan bộ ngành. Tuy nhiên, trái với những quan ngại, các dữ liệu hiện có cho thấy những nước đã thương mại hóa các sản phẩm này đã áp dụng phương thức kiểm soát hiệu quả. Do đó tỷ lệ giới trẻ sử dụng các sản phẩm thuốc lá làm nóng đã thấp hơn rất nhiều so với thuốc lá điếu hoặc đều là những đối tượng đã từng sử dụng thuốc lá trước đó.      

Phải chứng minh được độ tuổi khi mua hàng

Thực tế cho thấy, sau khi cho phép các sản phẩm thuốc lá làm nóng được phép kinh doanh, các quốc gia như Mỹ, Anh, Nhật, Đức,… đều có giải pháp kiểm soát chặt chẽ đối với các sản phẩm này nhằm hạn chế khả năng tiếp cận của giới trẻ. Bên cạnh hệ thống pháp luật của nước sở tại, việc kiểm soát, ngăn chặn giới trẻ tiếp cận hay sử dụng các sản phẩm thuốc lá nói chung và thuốc lá làm nóng nói riêng còn yêu cầu sự phối hợp chặt chẽ của các công ty thuốc lá.

Theo đó, các chính phủ không ngừng đưa ra các cảnh báo về những tác động lên sức khỏe của các sản phẩm không khói cũng như thuốc lá điếu nói chung và khuyến khích cai bỏ thuốc lá. Ví dụ tại Mỹ, khi Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) cho phép một sản phẩm thuốc lá làm nóng được kinh doanh với chỉ định là giảm thiểu phơi nhiễm so với thuốc lá điếu, cơ quan này cũng phân loại sản phẩm nêu trên là thuốc lá nhưng không đốt cháy (non-combustible cigarettes) để phân biệt sản phẩm này khác với thuốc lá điếu thông thường (có đốt cháy) và thuốc lá điện tử.

Đáng chú ý, cho đến nay, chỉ có duy nhất sản phẩm thuốc lá làm nóng của một công ty thuốc lá là được FDA cho phép thương mại và kinh doanh với chỉ định mà FDA đã công bố. Mặc dù vậy, trên bao thuốc của sản phẩm này vẫn có phần cảnh báo sức khỏe tương tự như thuốc lá theo luật Liên bang.

Cụ thể, có các cảnh báo sức khỏe được sử dụng luân phiên bao gồm: hút thuốc lá gây ung thư phổi, bệnh tim, khí phế thũng và có thể gây biến chứng trong thai kỳ; cai hút thuốc lá ngay bây giờ sẽ làm giảm đáng kể những nguy cơ nghiêm trọng đối với sức khỏe; việc hút thuốc lá ở phụ nữ mang thai có thể gây tổn thương thai nhi, dẫn đến tình trạng sinh non và trẻ sơ sinh nhẹ cân.

Ngoài ra, để các sản phẩm thuốc lá làm nóng tiếp cận đúng đối tượng là những người hút thuốc lá trưởng thành, các quốc gia thực hiện quy trình thương mại sản phẩm được thiết kế để có thể kiểm tra độ tuổi của khách hàng ở tất cả các khâu tương tác, truyền thông sản phẩm và bán hàng (cả trực tuyến và không trực tuyến).

Cụ thể hơn, nhà cung cấp các sản phẩm không khói áp dụng chính sách yêu cầu khai báo và xác minh độ tuổi bằng các giấy tờ tùy thân khi mua hàng (cả trực tuyến và không trực tuyến), nhận hàng, truy cập vào trang web sản phẩm và tương tác trực tiếp tại các điểm bán.

Chỉ những người đáp ứng điều kiện về độ tuổi mới tiếp cận được vào thông tin sản phẩm. Quá trình kiểm soát này được thực hiện hầu hết ở các nước đang thương mại hóa thuốc lá làm nóng. Tại một số nước sẽ có sự điều chỉnh theo yêu cầu cụ thể của quốc gia.  

Tỷ lệ tiếp cận của giới trẻ có thấp đáng kể so với thuốc lá điếu
Qua các thống kê cho thấy, các dữ liệu nghiên cứu hiện có cho thấy tỷ lệ tiếp cận của giới trẻ vẫn có nhưng thấp, thậm chí một số nước cũng ghi nhận những người trẻ sử dụng các sản phẩm không khói thế hệ mới đều là những người đã từng sử dụng các sản phẩm thuốc lá trước đó.

Một dẫn chứng cụ thể là đến từ Nhật Bản, nơi thuốc lá làm nóng được thương mại hóa đầu tiên trên thế giới (năm 2014) cho thấy, “nguy cơ giới trẻ bị hấp dẫn và trở thành người tiêu dùng mới” hầu như không đáng kể. Một nghiên cứu năm 2018 cho thấy chỉ 0,1% học sinh sử dụng sản phẩm thuốc lá làm nóng hằng ngày trong cả 2 cấp trung học cơ sở và trung học phổ thông. Nhưng nhóm học sinh này đã có sử dụng thuốc lá điếu trước đó. Hiện tại Nhật Bản vẫn chưa có số liệu ở chiều ngược lại cho thấy giới trẻ hút thuốc lá làm nóng sau đó sẽ chuyển sang sử dụng thuốc lá điếu.

Đáng chú ý, Thụy Sĩ cũng ghi nhận có tỷ lệ thanh thiếu niên 15 tuổi từng sử dụng thuốc lá làm nóng nhưng thấp hơn rất nhiều lần so với số liệu của thuốc lá điếu. Theo khảo sát HBSC 2018 cho hơn 11.000 thanh thiếu niên từ 11-15 tuổi, tỷ lệ thanh thiếu niên từng hút thuốc lá điếu cao gấp gần 20 lần so với tỷ lệ thanh thiếu niên từng sử dụng thuốc lá làm nóng.

Dữ liệu này cũng tương đồng với nghiên cứu về khả năng thu hút giới trẻ của thuốc lá làm nóng mà FDA Hoa Kỳ đã thực hiện trong quá trình thẩm định hồ sơ cho phép thương mại của một công ty thuốc lá. Tiến sĩ Priscilla Callahan-Lyon từ cơ quan FDA Hoa Kỳ cho biết, nguy cơ giới trẻ sử dụng thuốc lá làm nóng là không đáng kể, vì giá thành của thiết bị này từ 90 -100 đô-la đối với mỗi thiết bị, thì việc mua sản phẩm không phải là điều dễ dàng. Ngoài ra, sản phẩm phẩm thuốc lá điếu đặc chế này chỉ có hai loại là mùi hương thuốc lá có tinh dầu bạc hà và mùi hương thuốc lá không có tinh dầu bạc hà. Do đó, nguy cơ hấp dẫn giới trẻ vì mùi hương đa dạng đã được loại trừ.

Đến nay, các sản phẩm không khói trong đó có thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng đã hiện diện tại Việt Nam trong gần 4 năm qua theo các con đường xách tay, buôn lậu. Hiện vẫn chưa ghi nhận được số liệu tác động đến giới trẻ của các sản phẩm thuốc lá làm nóng nhập lậu.

Trong khi đó, Viện Chiến lược chính sách Y tế tại Hà Nội vừa công bố có tới 5,2% thanh thiếu niên chưa hút thuốc bao giờ nhưng lại hút thuốc lá điện tử. Trước tình trạng trên, cơ quan y tế đã phối hợp cùng với các cơ quan ban ngành khác thực hiện việc tuyên truyền tác hại của các loại sản phẩm thuốc lá nói chung, trong đó cũng bao gồm các sản phẩm không khói.

Tuy nhiên, so với thuốc lá điếu, các sản phẩm không khói vẫn chưa có khung pháp lý và nằm ngoài Luật phòng, chống tác hại thuốc lá hiện hành. Do vậy, sẽ thiếu các luật chế tài nghiêm minh bên cạnh việc kêu gọi ý thức và sự tự giác tránh xa mọi sản phẩm thuốc lá gây hại của người dùng và cộng đồng. Đến nay xã hội cũng như các cơ quan thực thi pháp luật đang trong tình trạng trông đợi các hướng dẫn cụ thể để có biện pháp răn đe hơn đối với các nhóm tội phạm buôn lậu các sản phẩm thuốc lá, nhằm tránh tình trạng “bắt cóc bỏ dĩa”.  

Ngọc Mai