Lò cao kháng chiến Hải Vân được công nhận di tích lịch sử Quốc gia

Cách Trung tâm huyện Như Thanh khoảng 2km, Lò cao kháng chiến Hải Vân được đặt tại hang Đồng Mười, trước đây thuộc xã Vĩnh Hòa, huyện Như Xuân nay là xã Hải Vân, huyện Như Thanh.

Theo tài liệu lịch sử ghi lại, trong những năm kháng chiến chống thực dân Pháp, ngành Quân giới đóng vai trò rất quan trọng. Các xưởng quân giới trong cả nước đã phải tự sản xuất nhiều loại vũ khí khác nhau để cung cấp cho bộ đội, dân quân và du kích, nhưng sau mấy năm khai thác, nguyên vật liệu để sản xuất vũ khí không còn dồi dào như trước, có thứ đã cạn kiệt. Do đó, Cục Quân giới đã có chủ trương xây dựng một số cơ sở sản xuất vũ khí, đạn dược, trong đó có Lò cao Như Xuân nay là Lò cao kháng chiến Hải Vân.

Lãnh đạo huyện Như Thanh đón nhận Bằng công nhận di tích cấp quốc gia đối với Lò cao kháng chiến Hải Vân

Đồng Mười được xác định là một thung lũng kín đáo, hiểm trở, địch khó phát hiện, đồng thời là điều kiện tiên quyết để Lò cao kháng chiến Hải Vân có thể hoạt động và thực hiện vai trò, sứ mệnh thiêng liêng của mình trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược. Vì vậy, cơ sở thí nghiệm lò luyện gang đã được Cục Quân giới Việt Bắc và Sở Kỹ nghệ Trung Bộ chuyển từ Nghệ An ra Thanh Hóa vào cuối năm 1949.

Trong quá trình ra đời và phát triển, sản phẩm gang của Lò cao được cung cấp để đúc lựu đạn, súng cối, đạn Bazoka, chảo, nồi quân dụng. Ngoài ra còn để đúc những quả tạ 1.000 kg cho búa máy phục vụ giao thông sửa chữa cầu bị phá hoại trong chiến tranh. Đó là một chiến công to lớn và ý nghĩa của nền công nghiệp luyện kim đầu tiên của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa non trẻ, đã vượt qua muôn vàn khó khăn thử thách để hoàn thành sứ mạng lịch sử vẻ vang của mình.

Lò cao kháng chiến Hải Vân không những đóng góp trực tiếp cho nhu cầu cuộc kháng chiến mà còn góp phần phục hồi nền kinh tế miền Bắc trong những ngày đầu hòa bình lập lại sau cuộc kháng chiến trường kỳ trên nửa đất nước thân yêu.

Lò cao kháng chiến Hải Vân

Theo đánh giá của giới nghiên cứu, đây là một xí nghiệp lớn của Cục Quân giới lúc bấy giờ. Trong khoảng thời gian này, tập thể cán bộ, kỹ sư, công nhân đã khắc phục muôn vàn khó khăn, nguy hiểm để có thể hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ cung cấp gang cho công cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp, để có thể đi đến kết thúc thắng lợi vẻ vang. Về kỹ thuật, Lò cao kháng chiến Hải Vân là nơi có kỳ tích đặc biệt xuất sắc duy nhất trên thế giới sản xuất được gang ở trong hang.

Thấy được ý nghĩa và giá trị to lớn của Lò cao kháng chiến Hải Vân, tháng 6/1960, Bộ VHTT & DL đã có chủ trương tu bổ lại Lò cao và trên cơ sở đề nghị của UBND tỉnh Thanh Hóa, ngày 18/4/2013, Bộ VHTT & DL đã  quyết định xếp hạng Lò cao kháng chiến xã Hải Vân là di tích lịch sử quốc gia.

Hiện nay Lò cao kháng chiến Hải Vân không còn được nguyên vẹn, nhiều cấu kiện máy móc đã bị phá hủy. Nhưng những gì còn lại như: lò đứng, ống khói, đường thoát nước, thoát hơi độc, lò gió nóng và những câu khẩu hiệu khắc trên vách đá vẫn được gìn giữ nguyên vẹn.

Đây là bằng chứng sống động về những chiến công to lớn của dân tộc ta và đánh dấu chặng đường đầu tiên của Ngành luyện kim Việt Nam.

Trong dịp này, UBND tỉnh Thanh Hóa đã có quyết định trùng tu, tôn tạo di tích Lò Cao kháng chiến Hải Vân với tổng kinh phí gần 25 tỷ đồng. 

Thanh Phương