Tháng Bảy, về thăm dòng sông huyền thoại

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Thạch Hãn phải chứng kiến biết bao nhiêu người con ưu tú của Tổ quốc đã ngã xuống, nhất là trong trận quyết chiến để bảo vệ Thành cổ Quảng Trị suốt 81 ngày đêm của quân và dân ta vào “Mùa hè đỏ lửa năm 1972”.

Dòng sông giới tuyến

Cứ mỗi dịp tháng Bảy hàng năm, cả Quảng Trị như sống lại quá khứ hào hùng và bi tráng của những năm tháng chiến tranh khi có hàng ngàn cựu chiến binh, thân nhân liệt sĩ từ mọi miền Tổ quốc tìm về đây để thắp nén hương cho những anh hung, liệt sĩ. Trong chuyến hành trình “về miền đất lửa anh hùng” ấy thì điểm đến của mỗi người luôn là Nghĩa trang Trường Sơn, Thành cổ Quảng Trị, Cột cờ vĩ tuyến và sông Thạch Hãn, nơi được xem là “dòng sông nghĩa trang” duy nhất của cả nước. Những ngày này, Thạch Hãn như chảy nhẹ nhàng hơn, vỗ về những sắc màu lung linh, huyền ảo của vạn vạn hoa đăng được những đồng đội, người dân Quảng Trị và du khách trên khắp cả nước thắp lên để tri ân những anh hùng, liệt sĩ đang yên nghỉ nơi đây. Cứ mỗi ngọn hoa đăng được thắp lên và thả xuống dòng sông huyền thoại là một lời tri ân sâu sắc của thế hệ trẻ đối với những người con ưu tú của dân tộc đã hy sinh xương máu của mình cho hạnh phúc hôm nay...

Sông Thạch Hãn là con sông lớn nhất của tỉnh Quảng Trị. Sông có chiều dài 155km, bắt nguồn từ dãy núi Trường Sơn và đổ ra Biển Đông qua Cửa Việt. Trước kia, trên con sông này có rất nhiều bến đò ngang qua lại nối liền thị xã Quảng Trị với các xóm làng cư dân An Đôn, Nhan Biều và các vùng lân cận. Trong trận quyết chiến để giành lại Thành cổ Quảng Trị ròng rã suốt 81 ngày đêm, do nhu cầu của việc tiếp tế vũ khí, đạn dược, thuốc men và lương thực cho chiến trường, đặc biệt trong những ngày cuối tháng 9/1972, khi nước sông Thạch Hãn lên cao, lũ xiết, trên sông thường xuyên bị địch phong tỏa bằng cách cho máy bay rải bom thì việc vận chuyển càng khó khăn hơn. Thế nhưng, với tinh thần anh dũng, những tuyến giao thông huyết mạch liên lạc với Thành cổ vẫn được giữ vững đến những ngày cuối cùng. Bến sông Thạch Hãn đã góp phần cho sự đứng vững của bộ đội ta trong suốt 81 ngày đêm oanh liệt.

Bến thả hoa trên dòng Thạch Hãn 

Chính hình ảnh của những bà mẹ thầm lặng với con thuyền nhỏ, bí mật chèo thuyền đưa cán bộ, chiến sĩ và nhu yếu phẩm qua lại giữa hai bờ, trong làn mưa bom bão đạn của địch trong suốt 81 ngày đêm đó đã khắc họa một cách rõ nét nhất về tinh thần anh dũng, bất khuất của quân và dân ta. Sau này, trong những trang bút ký của mình, nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường luôn nhắc tới một hình tượng đầy ám ảnh về những bà mẹ nghèo nước Việt đã “đưa đất nước qua sông trên những chiếc thuyền nan”.

Sau cuộc chiến đấu ác liệt trong cuộc chiến chống phản kích tái chiếm thị xã Quảng Trị, mặc dù trên chiến trường ta thu được nhiều thắng lợi quan trọng có ý nghĩa quyết định trên bàn Hội nghị Paris (1973), nhưng Quảng Trị vẫn là nơi chia cắt hai miền đất nước. Sông Thạch Hãn lại phải thay sông Bến Hải gánh vác trọng trách là ranh giới chia cắt tạm thời hai miền Nam - Bắc cho đến khi đất nước được hoàn toàn thống nhất (30/4/1975). Theo một số điều khoản trong Hiệp định Paris, hai bên sẽ thực hiện lệnh ngừng bắn để trao trả những tù binh trong các cuộc giao tranh từ hai phía ngay trên ranh giới của hai miền. Bến sông Thạch Hãn và Bãi sông An Đôn lại là nơi được chọn làm điểm tập kết cho cuộc trao trả lịch sử ấy.

Ký ức không thể nào quên

Ngay phía bờ Bắc sông Thạch Hãn, cạnh đường Quốc lộ 1A là Tượng đài Mai Quốc Ca, nơi 19 người anh hùng trong Trung đội Mai Quốc Ca đã ngã xuống trong “Mùa hè đỏ lửa năm 1972”. Trong ký ức của người Việt Nam hẳn chẳng bao giờ quên 81 ngày đêm chiến đấu anh dũng, kiên cường và bất khuất của hàng ngàn con người mới tuổi mười tám đôi mươi ở Thành Cổ Quảng Trị và bên dòng sông Thạch Hãn để giữ từng tấc đất của Tổ quốc.

Đã 42 năm trôi qua nhưng hình ảnh những người con thân yêu của Tổ quốc vượt dòng sông Thạch Hãn dưới làn mưa bom bão đạn vẫn in đậm trong tâm trí của ông Nguyễn Hồng Khai (82 tuổi, ở thôn An Khê, xã Hải Thương, huyện Hải Lăng, Quảng Trị) - một “nhân chứng sống” của thời “bão lửa” đó.

Ông Khai kể: Đêm mồng 9 rạng sáng mồng 10/4/1972, Trung đội quân giải phóng mang tên Trung đội trưởng Mai Quốc Ca gồm 20 chiến sĩ thuộc Đại đội 11, Tiểu đoàn 3, Trung đoàn 9, Sư đoàn 304 do Đại đội phó Nguyễn Văn Thỏa chỉ huy. Các anh đến từ nhiều tỉnh thành khác nhau nhưng cùng chung một nhiệm vụ là mang 100kg bộc phá, thọc sâu chiếm giữ và đánh sập cầu Quảng Trị, nhằm cắt đường viện trợ của địch từ phía Nam ra các căn cứ quân sự ở Ái Tử, Đông Hà; tạo điều kiện để các cánh quân của ta tiêu diệt lực lượng mạnh nhất của địch ở chiến trường Quảng Trị. Vì mục tiêu không được bị lộ, cả Trung đoàn hành quân lặng lẽ trong đêm.

Ông Nguyễn Hồng Khai

Rạng sáng 10/4/1972, tiểu đội đầu tiên của Trung đội Mai Quốc Ca xuất kích thì vướng mìn Cờ-lây-mo của địch. Địch hốt hoảng khẩn cấp điều động một lực lượng lớn với ba tiểu đoàn lính tinh nhuệ có máy bay, xe tăng và pháo binh yểm trợ tạo thành một gọng kìm lớn bao vây Trung đội Mai Quốc Ca. Cả trung đội lọt thỏm giữa vòng vậy của địch. Với tinh thần “1 thắng 100", 20 chiến sĩ quân giải phóng đã chiến đấu vô cùng anh dũng, kiên quyết bám trụ, đẩy lùi những đợt tiến công điên cuồng của địch từ nhiều phía. Hết đợt này đến đợt khác, các chiến sĩ của Trung đội Mai Quốc Ca đã chiến đấu đến hơi thở cuối cùng, quyết không chịu khuất phục. Quần nhau với giặc suốt từ rạng sáng cho đến quá trưa thì cả 19 đồng chí trong trung đội hy sinh, còn lại một người bị thương nặng và bị địch bắt.

Khi tiếng súng ngừng hẳn, địch xếp thi thể các anh nằm thành hàng ngang, phơi nắng để thị uy tinh thần những người dân hướng về cách mạng. Đồng thời, chúng vẫn khép chặt vòng vây không cho bất cứ người dân nào đến mang xác các anh về mai táng. Trước cảnh tượng nhẫn tâm đó, nhiều nông dân ở thôn Nhan Biều, thôn An Đông đấu tranh để giành lại thi thể các anh. Cuộc đấu tranh kéo dài suốt một ngày đêm nhưng vẫn không mang lại kết quả. Một phương án hành động táo bạo được vạch ra.

Từ mờ sáng ngày 11/4/1972, đông đảo bà con tập trung ngay đầu cầu Quảng Trị, hô vang khẩu hiệu đòi được chôn cất thi thể các anh và tiến thẳng vào nơi thi thể các chiến sĩ. Cuộc giằng co giữa nhân dân và lính ngụy diễn ra hơn năm giờ đồng hồ. Quân địch nổ súng, xô đẩy, dùng báng súng đánh đập nhưng càng đánh đập, bà con kéo tới càng đông. Cuối cùng, bà con cũng đưa được thi thể 19 chiến sĩ về mai táng tại mép sông ở bến Nhan Biều, phía Bắc sông Thạch Hãn, nơi dựng tượng đài bây giờ.

Vọng mãi đến mai sau

Người chiến binh còn lại của Trung đội anh hùng Mai Quốc Ca tên là Vũ Quang Thành (SN 1953), trú tại thôn Đồng Minh, xã Vĩnh Phúc, huyện Vĩnh Lộc, tỉnh Thanh Hóa. Anh Thành nhập ngũ vào Đại đội 10, Tiểu đoàn 634 thuộc Tỉnh đội Thanh Hóa. Sau một thời gian huấn luyện, được điều động vào tăng cường cho Sư đoàn chủ lực 304 đóng quân ở huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình. Ngày 14/9/1971, anh được biên chế vào Trung đội 2, Đại đội 11, Tiểu đoàn 3, Trung đoàn 9, Sư đoàn 304 chiến đấu ở chiến trường Quảng Trị.

Sau khi bị địch bắt, anh Thành được đưa đi chữa trị tại quân y viện Nguyễn Tri Phương - Huế. Sau đó được đưa vào Bệnh viện Duy Tân, Đà Nẵng để tiếp tục chữa trị trong suốt thời gian hai tháng. Khi sức khỏe anh bắt đầu bình phục, địch đã chuyển anh từ trại giam Non Nước (Đà Nẵng) vào nhà lao Bạch Đằng để tra xét. Cho đến ngày 10/3/1973, sau Hiệp định Paris được ký kết, anh được trả tự do. Sau năm 1974, anh trở về quê hương và lập gia đình. Mỗi khi có điều kiện, cựu chiến binh Vũ Quang Thành lại trở về mảnh đất Quảng Trị để thắp nén tâm hương tưởng nhớ đến các đồng đội năm xưa.

Cùng những hy sinh của Trung đội Mai Quốc Ca, sông Thạch Hãn còn là nghĩa trang không bia mộ của bao chiến sĩ Thành cổ kiêu hùng. Bởi, chiều ngày 16/9/1972, lực lượng của ta được lệnh rút quân ra khỏi thị xã Quảng Trị, một bộ phận thương binh vẫn bị kẹt không thể di chuyển kịp thời dưới các hầm của trạm phẫu thuật. Sau khi chiếm lại được thị xã Quảng trị. Mỹ - Nguỵ đã cho san bằng tất cả khu vực này và chôn vùi trong lòng đất hàng trăm thi thể của các chiến sĩ quân giải phóng. Mặc dù các đồng đội của nhiều đơn vị từng tham gia chiến đấu ở Thành cổ Quảng trị đã cố gắng tìm kiếm nhiều lần sau khi đất nước được thống nhất, nhưng do địa hình bị nhiều xáo trộn bởi sự tàn phá của bom đạn nên cho đến nay, việc tìm kiếm gặp rất nhiều khó khăn.

Tưởng nhớ đến những người anh hùng đã ngã xuống, vào những ngày tháng Bảy này, hoa cứ trôi mênh mang trên dòng Thạch Hãn. Dù lịch sử đã lùi xa, nhưng câu chuyện về các anh, những người lính dũng cảm hiến dâng tuổi thanh xuân cho độc lập, tự do của Tổ quốc vẫn sống mãi trong lòng người dân cả nước… 

Nam Hoàng