Ngôi làng cổ có 32 sắc phong và số phận đặc biệt của cây đa làng

Làng còn lưu giữ 32 sắc đạo do các nhà vua Triều Nguyễn ban tặng. Bên cạnh đó, câu chuyện lỳ kỳ về số phận cây đa làm đã cho ngôi làng cổ này trở nên độc đáo ở Việt Nam.

Tranh căi không dứt về sự ra đời của làng

Làng Mỹ Xuyên thuộc thị trấn Nam Phước, huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam được xem là làng cổ với nhiều cấu trúc và quá trình hình thành độc đáo. Câu chuyện về xây dựng ngôi làng đến nay vẫn còn khúc mắc bởi chưa có sự thống nhất về niên đại. Theo các bô lão trong làng thì làng Mỹ Xuyên gắn liền với công trạng của vị tiền hiền Lê Quý Công, người đã có công lập làng và đặt tên cho làng.

Đình làng Mỹ Xuyên

Căn cứ ghi chép trên lăng mộ của Lê Quý Công, các bô lão cho rằng: “Năm 1441, sau khi lập ra đạo thừa thứ 13 Quảng Nam, vua Lê Thánh Tông đã để Chánh đề đô đốc Hùng Long Hầu Lê Quý Công, cùng 12 vị tướng khác ở lại vùng đất vừa mới khai lập để giữ bờ cõi, biên cương. Từ đó, Lê Quý Công định c tại làng và đặt tên cho làng là Mỹ Xuyên. Xung quanh tên làng cũng đang còn là một nghi vấn. Bởi theo người dân của làng cho biết, ông Lê Quý Công lấy tênlàng từ tên nguyên quán làng mình ở Thanh Hóa.

Ông Lê Tịch, cháu 16 đời của Lê Quý Công, trưởng Ban trị sự của làng, khẳng định rằng, sau khi cất công lên đường ra Thanh Hóa để truy tìm gia phả của dòng họ thì ông được biết nguyên quán của vị tiền hiền này là làng Thần Phù, huyện Nông Cống, tỉnh Thanh Hóa. Nhưng theo tài liệu của phòng VH-TT huyện Duy Xuyên thì lại đưa ra một dữ liệu lịch sử về sự hình thành của làng Mỹ Xuyên. Theo đó, năm 1442, tức năm Nhâm Tuất, vua Lê Nhân Tông lên ngôi khi còn nhỏ nên Hoàng Thái Hậu Nguyễn Thị Anh được quân thần trong triều mời ra trông coi chính sự. Trong hoàn cảnh đó, bà nghe lời gièm pha của các gian thần giết hại những vị tướng đang làm nhiệm vụ tại Chiêm Thành như Lê Khắc Phục. Các tướng lĩnh bất mãn và không quay về đất Bắc nữa mà ở lại lập làng định cư và Lê Quý Công là một trong những số vị tướng đó.

Người dân làng Mỹ Xuyên cho biết, chỉ sau một thời gian ngắn thành lập làng, Lê Quý Công đã tạo được ngôi làng trù phú và dân cư đông đúc. Diện tích của làng được khai khẩn trên 1.700 mẫu điền nằm ở bờ nam sông Thu Bồn.

Các vị bô lão của làng cho biết: “Vào năm 1836, để phục vụ cho thủy lợi và mục đích quân sự, vua Minh Mạng cho đào kinh Vĩnh Điện để phân lũ từ sông Thu Bồn qua sông Cổ Cò ra sông Hàn. Cùng thời gian đó, Lê Quý Công cho đào một con kinh chạy qua giữa làng Mỹ Xuyên ở đoạn Bến Giá – Gò Chiêm, chạy xuống chợ Chùa ra Bầu Vân và gặp lại sông Thu Bồn ở vùng đất ngày nay là xã Duy Phước. Ngoài việc phân lũ sông Thu Bồn, kinh đào này còn có nhiệm vụ quốc phòng là khi tàu chiến của Pháp phong tỏa sông lớn, dân binh từ miền ngược có thể tiếp ứng kịp thời cho miền xuôi qua các con kinh đào này”.

Số phận đặc biệt của cây đa làng

Trong quá trình phát triển của làng, người dân Mỹ Xuyên đã tạo được nét văn hóa truyền thống của làng quê Việt Nam với “cây đa, bến nước, sân đình”. Nhưng câu chuyện về cây đa ở làng Mỹ Xuyên lại khá độc đáo. Các bô lão của làng cho biết: “Năm 1836, vua Minh Mạng đã nhiều lần đi thuyền rồng từ Triều Châu xuống Mỹ Xuyên. Sau đó, dừng lại ở phía bắc sông Thu Bồn để xem xét việc đào sông.

Cây đa Mỹ Xuyên – được ông Nguyễn Văn Hạt đem về trồng ngay trên gốc đa thời vua Minh Mạng

Cũng thời điểm này, vua Minh Mạng cho người dân trồng cây đa để hình thành một mô hình văn hóa truyền thống của xứ Đằng Ngoài. Khi được trồng ngay trước đình làng, cây đa ngày một phát triển tươi tốt, phủ kín một vùng rộng lớn trên mẫu đất của làng. Những buổi văn nghệ của làng đều được tổ chức ngay dưới gốc cây đa. Và từ đó nơi này trở thành điểm “văn hóa tinh thần” của làng.

Trong thời chiến tranh, làng Mỹ Xuyên được xem là làng quê cách mạng, nơi che giấu cách mạng. Nhiều người dân trong làng kể lại rằng: “Gốc đa ngày trước to lớn nên chiến sĩ cách mạng đã ẩn nấp trong đó, rồi ném lựu đạn tiêu diệt được hai tiểu đội của địch. Năm 1964, quân địch thấy đây là vùng căn cứ cách mạng đã đem xăng bột tới chất quanh gốc đa và châm lửa đốt bảy ngày đêm, và dùng súng DKZ từ đồn Đại Hàn bắn thẳng vào làm cây đa cháy tận gốc.

Năm 1974, ông Nguyễn Văn Hạt trong một lần xuống Đà Nẵng đã xin một cây đa con ở một ngôi chùa đem về trồng ngay trên gốc cây cũ đã bị cháy sạch. Người dân đã làm lễ xin thần linh rồi dùng cuốc xẻng đào bới gốc cây cũ đã bị cháy lên, trồng cây đa con xuống tại chỗ đó. Người dân bất ngờ trước sự lớn nhanh của cây đa con. Những sinh hoạt văn hóa cộng đồng của làng bắt đầu được tổ chức. Những làn điệu dân ca như bài chòi, bài ghế, hò khoan... được hát dưới gốc cây này.

Đến nay, cây đa mới đã phát triển giống như cây đa cũ, tọa lạc ở đầu làng và phủ kín một vùng rộng lớn. Người dân ở đây lại xem cây đa này như một điểm “văn hóa tinh thần” của cả làg.

Và 32 sắc phong của triều nguyễn ban tặng

Làng Mỹ Xuyên trải qua quá trình lịch sử, vẫn tồn tại đậm nét văn hóa của truyền thống Việt Nam. Người dân Mỹ Xuyên luôn tự hào bởi làng vinh dự được các vua triều đình nhà Nguyễn ban tặng cho làng đến 32 sắc phong.

Bà Lưu Thị Hiền Phương, Trưởng phòng VH-TT huyện Duy Xuyên, cho biết: “Trong năm 2010, Phòng VH–TT đã tổ chức tìm kiếm, thống kê và lập bản sao được 32 đạo sắc phong của đình làng Mỹ Xuyên. Những đạo sắc phong từ thời vua Minh Mạng đến Khải Định. Trong đó, số sắc phong các vua ban cho làng lần lượt là Minh Mạng: 5 đạo; Thiệu Trị: 10; Tự Đức: 11; Đồng Khánh: 2; Duy Tân: 2; Khải Định: 2. Các vị thần được phong cho đình bao gồm những vị cao quý nhất trong hệ thống phong thần của triều Nguyễn: Đông Hựu Thuận, Đông Quảng Hậu, Bạch Mã Tôn... được người dân trân trọng và gìn giữ suốt 300 năm qua.

Nhưng việc ban tặng sắc phong nhiều và liên tục như vậy, đến nay vẫn đang còn là dấu chấm hỏi. Theo các bô lão thì làng có nhiều người làm quan trong triều, và đều có công trong việc giúp dân an cư lạc nghiệp. Những cán bộ văn hóa của địa phương thì cho rằng việc ban sắc phong như vậy là do vị thế quân sự của Mỹ Xuyên.

Còn theo ông Lê Tịch thì việc ban nhiều sắc phong của làng là do “dấu ấn” của Lê Quý Công; vị tiền hiền này được vua ban quốc tính (thật ra là Nguyễn Quốc Công); tất cả đất đai của làng đều được Hùng Long Hầu sung công, điều này tránh được sự tranh chấp giành vị thế người khai khẩn làng, vừa giúp con cháu đời sau được hưởng lộc đời đời của triều đình. Tất cả sắc phong cổ của làng Mỹ Xuyên được bảo quản chu đáo tại đình làng Mỹ Xuyên. Hiếm khi người dân được xem, sờ tới. Mỗi dịp trong lễ hội làng, những người trong ban trị sự của làng phải làm lễ xin phép các vị tiền nhân mới được đưa ra xem.

Sơn Hồng