Xét xử phiên tòa rút kinh nghiệm được coi là chỉ tiêu thi đua của mỗi Thẩm phán

Năm 2017, công tác tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm theo yêu cầu cải cách tư pháp cũng đã được TANDTC tổ chức thực hiện đến TAND, TAQS các cấp và bước đầu đạt kết quả khả quan.

Quyết tâm chính trị của lãnh đạo TANDTC

Nghị quyết số 49/NQ-TW/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược Cải cách tư pháp đến năm 2020 đã khẳng định mục tiêu của Cải cách tư pháp là: Xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao.

Đồng thời xác định nhiệm vụ: “Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng đảm bảo công khai, dân chủ nghiêm minh; nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa xét xử, coi đây là bước đột  phá của hoạt động tư pháp”.

Ngày 16/1/2017, Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình đã ban hành Chỉ thị số 01 về việc triển khai, tổ chức thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm công tác năm 2017 của các Tòa án đặt ra các yêu cầu đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử theo đúng tinh thần cải cách tư pháp; đồng thời giao chỉ tiêu mỗi Thẩm phán trong hệ thống TAND trong năm 2017 chủ tọa xét xử ít nhất một phiên tòa rút kinh nghiệm.

TANDTC cũng đã ban hành kế hoạch quán triệt đến TAND các cấp tổ chức phiên tòa sơ thẩm, phúc thẩm có chất lượng, hiệu quả nhằm giúp các Thẩm phán, Thư ký và công chức Tòa án nâng cao tinh thần trách nhiệm, tự đào tạo, tích lũy kiến thức, kinh nghiệm, học hỏi nâng cao về kỹ năng, trình độ nghiệp vụ trong công tác giải quyết, xét xừ các loại vụ án. Việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm được coi là giải pháp đột phá, hữu hiệu để nâng cao chất lượng giải quyết, xét xử các loại vụ án, đáp ứng ngày một tốt hơn yêu cầu cải cách tư pháp.

Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình cũng yêu cầu: Việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm phải được thực hiện thường xuyên, nghiêm túc, thiết thực, có hiệu quả và đúng quy định pháp luật đối với tất cả các loại vụ án. Căn cứ vào nhiệm vụ công tác được giao, hàng năm mỗi Thẩm phán trong các TAND lựa chọn ít nhất 1 vụ án, báo cáo lãnh đạo đơn vị xem xét, quyết định đưa ra xét xử tại phiên tòa sơ thẩm hoặc phúc thẩm để rút kinh nghiệm.

Đối với phiên tòa rút kinh nghiệm theo yêu cầu cải cách tư pháp phải đảm bảo một số yêu cầu. Đó là: Thực hiện đầy đủ các nguyên tắc tố tụng quy định trong Luật Tổ chức TAND và các văn bản pháp luật tố tụng nhằm đảm bảo tính công bằng, dân chủ và nghiêm minh của pháp luật; Phòng xử án, trang phục của thành viên Hội đồng xét xử, Kiểm sát viên, cách xưng hô tại phiên tòa, vị trí ngồi của những người tham gia tố tụng; đảm bảo tính uy nghiêm của pháp luật, thể hiện sự tôn trọng Hội đồng xét xử, đại diện Viện kiểm sát, những người tham gia tố tụng tại phiên tòa và tôn trọng nội quy, trật tự phiên tòa; Nghị án phải đảm bảo đúng pháp luật, phán quyết của Hội đồng xét xử phải được quyết định theo đa số và phải căn cứ vào kết quả tranh tụng công khai, dân chủ tại phiên toà, trên cơ sở xem xét đầy đủ, khách quan, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, của các bên tranh tụng và những người tham gia tố tụng…

Kết quả bước đầu rất khả quan

Theo thống kế của ngành Tòa án, năm 2016 vừa qua, TAND các cấp đã thụ lý tổng số 463.152 vụ việc, tăng hơn cùng kỳ năm trước trên 36 nghìn vụ việc. Hàng năm, trung bình các vụ việc do Tòa án thụ lý, giải quyết đều tăng khoảng từ 35 đến 40 nghìn vụ việc. Với lượng án như vậy hàng năm thì đây được coi là kế hoạch quan trọng và cần thiết để Tòa án các cấp thực hiện, nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay.

Phiên tòa rút kinh nghiệm tại TAQS Quân khu 9

Trong báo cáo đánh giá những hạn chế cần rút kinh nghiệm trong công tác xét xử đối với Tòa án địa phương của Tòa cấp cao tại Hà Nội cho thấy: thời gian qua việc giải quyết, xét xử các loại vụ án của các Tòa án nhân dân cấp tỉnh và cấp huyện trong phạm vi thẩm quyền đều có chuyển biến  tích cực; hầu hết các bản án, quyết định đều đảm bảo có căn cứ và đúng pháp luật. Tuy nhiên, vẫn còn những sai sót, hạn chế cần rút kinh nghiệm trong các vụ án hình sự, dân sự, kinh tế,… liên quan đến các vấn đề như: xác định tư cách người làm chứng và người tham gia tố tụng; vấn đề thu thập chứng cứ; áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời; cách điều hành phiên tòa…

Để triển khai thực hiện kế hoạch của Chánh án TANDTC, TAND các cấp, các Tòa án quân sự đã triển khai việc thực hiện tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm và coi đó như một chỉ tiêu thi đua. Theo đó, mỗi Thẩm phán phải lựa chọn ít nhất 1 vụ án để đăng ký xét xử rút kinh nghiệm. Từ đầu tháng 5 đến nay, các cấp Tòa án đã triển  khai xét xử rất nhiều các phiên tòa rút kinh nghiệm.

Ông Phạm Văn Hà, Chánh án TAND cấp cao tại Hà Nội cho biết, lãnh đạo đơn vị đã triển khai kế hoạch của Chánh án TANDTC đến từng Thẩm phán và coi đó như một chỉ tiêu thi đua. Tất cả các Thẩm  phán đã đăng ký, trung bình mỗi người đăng ký xét xử rút kinh nghiệm từ 2-3 vụ và đến nay hầu như các Thẩm phán đã đăng ký đều phấn đấu đạt chỉ tiêu. Để việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm đạt mục tiêu đề ra, khuyến khích Thẩm phán chủ tọa và các đơn vị Tòa án lựa chọn vụ án có tính chất phức tạp hoặc vụ án có luật sư tham gia bào chữa cho bị cáo hoặc có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho đương sự, để đưa ra xét xử tại phiên tòa rút kinh nghiệm (trừ những vụ án có liên quan đến bí mật Nhà nước hoặc bí mật đời tư của các đương sự trong vụ án).

Chánh án TAND tỉnh Bắc Ninh Phạm Minh Tuyên cũng cho hay, hiện kế hoạch đã được triển khai đến Tòa án hai cấp tỉnh Bắc Ninh. Các Tòa cấp huyện và Tòa án tỉnh các Thẩm phán đăng ký xét xử vượt chỉ tiêu thi đua. Ông cũng cho rằng kế hoạch của Chánh án TANDTC là một trong những nhiệm vụ quan trọng, góp phần thực hiện nhiệm vụ được giao theo tinh thần cải cách tư pháp.

Phiên họp rút kinh nghiệm sau mỗi phiên tòa phải chỉ ra được, việc điều hành phiên tòa của Thẩm phán chủ tọa trong suốt quá trình từ khi khai mạc phiên tòa đến khi kểt thúc phiên tòa, đặc biệt là việc điều hành tranh tụng, việc xét hỏi tại phiên tòa đã tuân theo đúng quy định của pháp luật tố tụng hay chưa; Hội đồng xét xử phải tôn trọng và lắng nghe ý kiến phát biểu của đại diện Viện kiêm sát, người bào chữa, lời khai của bị cáo, nguyên đơn, bị đơn và người tham gia tố tụng khác hay không; Chủ tọa điều hành tranh tụng tại phiên toà, đặt những câu hỏi, xác định những vấn đề để các bên tranh luận với nhau, hướng việc tranh luận đi vào đúng những vấn đề cần chứng minh trong vụ án như thế nào?...

Phó Chánh án TANDTC, Chánh án TAQS Trung ương Nguyễn Văn Hạnh cũng nêu thực tế trong quá trình triển khai xét xử phiên tòa rút kinh nghiệm cả ở phòng xử án và xét xử lưu động.

Sau mỗi phiên tòa xét xử là phiên họp rút kinh nghiệm của các Chánh án, Thẩm phán, Thư ký. Những người tham dự phiên tòa thảo luận và chỉ ra những hạn chế (nếu có) của Chủ tọa phiên tòa, Hội đồng xét xử trong quá trình điều hành phiên tòa. Một số kinh nghiệm thường được rút ra tại phiên mỗi phiên xử như: Hội đồng xét xử nên dành thời gian cho Kiểm sát viên hỏi để làm rõ bản cáo trạng, tình tiết nào chưa rõ thì Hội đồng xét xử mới hỏi để làm rõ; công bố lời khai của người làm chứng vắng mặt tại phiên tòa trong trường hợp bản án có viện dẫn lời khai đó để giải quyết nội dung vụ án; cần chấn chỉnh ngay việc xưng hô của những người tham gia tố tụng khi họ khai báo; cần trao đổi với cấp có thẩm quyền để có tiêu binh trong các phiên tòa của Tòa án quân sự nhằm bảo đảm tính tôn nghiêm, an toàn…

Ông Nguyễn Văn Hạnh cũng khẳng định, qua thực tiễn một số phiên xử cho thấy, mặc dù Bộ luật Hình sự 2015 chưa có hiệu lực thi hành, nhưng Hội đồng xét xử đã có những đổi mới trong tổ chức phiên tòa theo yêu cầu của cải cách tư pháp nhưng vẫn tuân thủ nghiêm chỉnh quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự 2003; đã lập kế hoạch xét hỏi và phân công cụ thể nhiệm vụ của các thành viên Hội đồng xét xử; đảm bảo quyền tranh luận của bị cáo, người bào chữa và người đại diện hợp pháp của người bị hại; chủ tọa phiên tòa đã cùng Hội đồng xét xử điều hành phiên tòa đúng quy định của pháp luật tố tụng hình sự, bảo đảm tính công khai, dân chủ, nghiêm minh.

Ngoài ra, khi tổ chức phiên tòa lưu động, ngoài những người tiến hành tố tụng, Tòa án cần phân công thêm cán bộ có kinh nghiệm để thực hiện một số công tác hành chính quân sự như trang trí hội trường, đảm bảo nơi ăn, nghỉ cho những người làm chứng; phối hợp cùng cơ quan, đơn vị có liên quan trong công tác bảo đảm trật tự phiên tòa.

Đánh giá về tầm quan trọng của nhiệm vụ này, PGS.TS Trần Văn Độ cho rằng, từ khi thành lập đến nay các TAND, TAQS luôn thực thi nghiêm túc các quy định nhất là trong tổ chức các phiên tòa. Nhìn lại từ những năm 60-70 của thế kỷ trước, việc tổ chức các phiên tòa còn khó khăn; hệ thống pháp luật chưa đồng bộ, còn nằm rải rác ở các văn bản luật khác nhau. Hầu như cán bộ chưa được đào tạo một cách bài bản nên kinh nghiệm, kỹ năng còn thiếu, rất nhiều bất cập.

Cho nên phiên tòa rút kinh nghiệm được coi là diễn đàn để rút kinh nghiệm cho các Thẩm phán, Thư ký,… trong quá trình xét xử; là bài học trực quan của những cán bộ của Tòa án hiện nay và dần dần càng về sau cần được tổ chức thường xuyên hơn. Phiên tòa rút kinh nghiệm là phiên tòa được tổ chức theo đúng trình tự pháp luật quy định, pháp luật hiện nay quy định tương đối đầy đủ, hợp lý.

Theo tinh thần cải cách tư pháp hiện nay, phiên tòa phải đảm bảo dân chủ, công khai và tranh tụng. Điểm nữa, dù rút kinh nghiệm hay không phiên tòa đó phải đảm bảo đúng pháp luật, đảm bảo phán quyết của Tòa án trên cơ sở những chứng cứ đã được điều tra, xác minh thậm chí thu thập tại tòa. Nếu đạt được các tiêu chí đó, thì những người tham dư phiên tòa, kể cả nhân dân thấy được đó là bài học thực tế mà không có bài giảng nào bằng, ông Độ nhấn mạnh.

Mai Thoa