Mở rộng điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV ra toàn quốc
Sức khỏe - Ngày đăng : 15:37, 23/06/2020
Việt Nam là một số ít quốc gia trên thế giới triển khai thí điểm điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc kháng vi rút ngay từ năm 2017 và sau thí điểm đã mở rộng ra 26 tỉnh, thành phố. Với kết quả ban đầu, trong thời gian tới Bộ Y tế có kế hoạch mở rộng dịch vụ PrEP ra tất cả các tỉnh, thành phố trong cả nước. Để hiểu rõ hơn về biên pháp dự phòng này, chúng tôi đã có cuộc phỏng vấn với TS.BS Hoàng Đình Cảnh - Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS.
TS.BS Hoàng Đình Cảnh - Phó Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS.
PV: Thưa TS Hoàng Đình Cảnh, tại sao Việt Nam lại mong muốn triển khai biện pháp điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV?
TS Hoàng Đình Cảnh: Như chúng ta đã biết, dịch HIV ở Việt Nam đã có những thay đổi trong những năm gần đây. Tỷ lệ nhiễm HIV trong người nghiện chích ma tuý và phụ nữ mại dâm giảm thì tỉ lệ lây nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM) và chuyển giới nữ (TGW) vẫn ở mức cao, đang gia tăng, nhất ở các khu vực đô thị lớn, nguyên nhân chủ yếu là do hành vi tình dục không an toàn trong nhóm này. Trong bối cảnh hiện chưa có vắc-xin để phòng ngừa, phương pháp dự phòng bằng thuốc ARV được coi là một giải pháp hữu hiệu. PrEP là điều trị dự phòng trước phơi nhiễm với HIV cho những người có nguy cơ nhiễm HIV cao.
PrEP là một phương án dự phòng và Tổ chức Y tế thế giới đã khuyến cáo và nhiều quốc gia đã thực hiện từ nhiều năm nay. Phương pháp này tuy không thay thế được vắc xin HIV nhưng là một cách đơn giản nhất, có thể giảm tới hơn 90% nguy cơ lây nhiễm HIV trong nhóm MSM qua các thử nghiệm lâm sàng và qua các can thiệp thực tế trên thế giới. Vì vậy, Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo PrEP nên được cung cấp bổ sung cho những người có nguy cơ nhiễm HIV cao trong gói dự phòng HIV kết hợp.
Từ hiệu quả dự phòng HIV của PrEP và lợi ích dài hạn của sử dụng ARV để dự phòng cho người chưa nhiễm HIV, Cục Phòng chống HIV/AIDS - Bộ Y tế đã triển khai thí điểm cung cấp PrEP cho MSM và TGW trong gói dự phòng HIV kết hợp tại thành phố Hồ Chí Minh. Thí điểm này sẽ đưa ra các bằng chứng và cung cấp thông tin về tính khả thi của việc triển khai PrEP tại Việt Nam. Bộ Y tế đã có kế hoạch mở rộng ra 26 tỉnh, thành phố và tiến tới tất cả các tỉnh, thành phố sẽ triển khai can thiệp dự phòng trước phơi nhiễm cho các nhóm nguy cơ cao nhằm tiến tới kiểm soát và kết thúc dịch HIV tại Việt Nam.
PV: TS có thể giải thích rõ hơn vậy PrEP là gì?
TS Hoàng Đình Cảnh: PrEP viết tắt của cụm từ tiếng Anh (Pre-Exposure prophylaxis ), có nghĩa là điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV. Nó cũng có có nghĩa là một người có hành vi nguy cơ cao nhiễm HIV, nếu sử dụng thuốc kháng vi rút (ARV) mỗi ngày, sẽ dự phòng không bị nhiễm HIV.
Thuốc PrEP là các thuốc có chứa Tenofovir, ở Việt Nam thuốc PrEP đang được các chương trình, dự án cấp miễn phí là sự kết hợp 2 loại thuốc ARV là Tenofovir và Emtricitabine (TDF/FTC).
Khi dùng thuốc hàng ngày, nồng độ thuốc ARV trong máu có thể ngăn chặn không cho virút HIV xâm nhập và nếu chẳng may xâm nhập cũng không nhân lên trong cơ thể. Từ đó dự phòng được lây nhiễm HIV.
PV: Vậy lợi ích của PrEP chính là để dự phòng trước phơi nhiễm HIV cho người chưa bị nhiễm HIV?
TS Hoàng Đình Cảnh: Đúng vậy, các nghiên cứu đã chỉ ra PrEP có hiệu quả cao trong dự phòng lây nhiễm HIV nếu dùng mỗi ngày.
Khi sử dụng PrEP mỗi ngày, PrEP có thể làm giảm nguy cơ lây nhiễm HIV đến hơn 90%. Tuy nhiên, nếu không tuân thủ dùng thuốc đều đặn hằng ngày, sẽ không thể dự phòng lây nhiễm HIV một cách hiệu quả.
PV: Vậy những ai có thể sử dụng PrEP?
TS Hoàng Đình Cảnh: Hiện nay Bộ Y tế hướng dẫn các đối tượng sau nên dùng PrEP để dự phòng lây nhiễm HIV, cụ thể là: Nam có quan hệ tình dục đồng giới; Người chuyển giới nữ; Người bán dâm; Người tiêm chích ma túy; Bạn tình của người nhiễm HIV mà người nhiễm HIV đó chưa điều trị ARV hoặc điều trị ARV nhưng tải lượng HIV chưa đạt dưới ngưỡng phát hiện vi rút (vẫn còn trên 200 bản sao/ml máu);
PV: Vậy chắc chắn cũng có những người không nên dùng PrEP?
TS Hoàng Đình Cảnh: Đúng vậy không phải ai có nguy cơ lây nhiễm HIV cũng dùng được PrEP. Hiện Bộ Y tế cũng đã có hướng dẫn những đối tượng sau không sử dụng được PrEP: Người có HIV dương tính hoặc chưa xác định được; Người có dấu hiệu hoặc triệu chứng của nhiễm HIV cấp tính; Những người rối loạn chức năng thận; Người dị ứng với thuốc (Tenofovir và Emtricitabine); Người phơi nhiễm với HIV trong 72 giờ qua.
Do không phải tất cả mọi người đều dùng được PrEP, nên một người muốn dùng PrEP cần phải được bác sĩ tư vấn, khám và làm xét nghiệm trước khi chỉ định dùng.
PV: Vậy khi một người muốn dùng PrEP cần phải làm gì thưa TS?
TS Hoàng Đình Cảnh: Khi một người thường có hành vi nguy cơ cao bị nhiễm HIV như quan hệ tình dục không an toàn (không sử dụng bao cao su) và tiêm chích không an toàn (sử dụng chung bơm kim tiêm), hãy đến cơ sở cung cấp dịch vụ PrEP.
Tại cơ sở cung cấp dịch vụ, bác sĩ sẽ tư vấn, trao đổi để biết khách hàng có nguy cơ cao bị nhiễm HIV hay không. Các khách hàng yên tâm là tất cả thông tin cá nhân của khách hàng được bảo mật.
Nếu khách hàng có nguy cơ cao, bác sĩ sẽ: Xét nghiệm HIV. Nếu khách hàng đã nhiễm HIV thì không dùng PrEP mà cần điều trị HIV/AIDS.
Xét nghiệm viêm gan B, viêm gan C. Nếu khách hàng bị viêm gan B hoặc viêm gan C thì khách hàng cần phải đến gặp bác sĩ chuyên khoa về viêm gan để tư vấn, điều trị và theo dõi;
Kiểm tra chức năng của thận (xét nghiệm), vì thận có thể bị ảnh hưởng bởi thuốc PrEP;
Xét nghiệm các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác. Nếu khách hàng có thể dùng được PrEP, bác sĩ sẽ kê đơn thuốc, giải thích và hướng dẫn việc sử PrEP.
PV: Vậy khi một người đủ tiêu chuẩn dùng PrEP thì sẽ uống thuốc thế nào?
TS Hoàng Đình Cảnh: Thuốc PrEP uống hàng ngày, mỗi ngày một viên. Có thể uống trước hoặc sau khi ăn. Nên uống vào một thời điểm nhất định để tạo ra thói quen uống thuốc đều đặn. Nếu quên liều, cần uống ngay khi nhớ ra. Tuy nhiên không được uống quá 2 liều trong một ngày (trong 24 giờ).
PrEP không tương tác với đa số các thuốc khác nên an toàn khi uống cùng với nhau.
PV: Liệu có phản ứng nào xảy ra với người dùng PrEP không?
TS Hoàng Đình Cảnh: Hầu hết những người dùng PrEP không gặp tác dụng phụ nào nghiêm trọng.
Tuy nhiên, một số ít người có thể gặp phải một số tác dụng phụ như: buồn nôn, tiêu chảy, đau bụng, chóng mặt, đau đầu, chán ăn...Thông thường, các phản ứng phụ này chấm dứt sau một đến hai tuần. Cần gọi điện và đến gặp bác sĩ ngay nếu những biểu hiện này kéo dài và ảnh hưởng đến sinh hoạt của khách hàng.
Với những người dùng PrEP trong một thời gian dài có thể gây loãng xương (rất ít gặp) hoặc ảnh hưởng đến thận, vì vậy điều quan trọng là người sử dụng PrEP cần được kiểm tra và xét nghiệm định kỳ theo chỉ định của bác sĩ.
PV: Vậy khách hàng sử dụng PrEP sau bao lâu có tác dụng phòng lây nhiễm HIV?
TS Hoàng Đình Cảnh: Điều này phụ thuộc vào cách sinh hoạt tình dục, các cách sinh hoạt tình dục khác nhau cũng cần có thời gian khác nhau, cụ thể để đạt hiệu quả tối đa thì:
Với quan hệ tình dục qua đường hậu môn (thường với nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới – MSM): Cần uống ít nhất 7 liều (7 ngày) mới có tác dụng tối đa phòng lây nhiễm HIV.
Với quan hệ tình dục qua đường âm đạo hoặc phòng lây nhiễm HIV qua đường máu: Cần uống ít nhất 21 ngày mới có tác dụng phòng lây nhiễm HIV tối đa.
PV: Vậy khách hàng sử dụng PrEP sau bao lâu phải đi khám và lĩnh thuốc?
TS Hoàng Đình Cảnh: Người sử dụng PrEP sẽ cần đến cơ sở y tế để khám và lĩnh thuốc định kỳ: Tái khám lần đầu sau 1 tháng; Tái khám lần 2 sau tái khám lần đầu 2 tháng. Sau đó định kỳ 3 tháng đến cơ sở y tế để khám và nhận thuốc một lần.
Người sử dụng PrEP nếu có biểu hiện bất thường, có thể đến gặp thầy thuốc bất kỳ khi nào. Khi tái khám, bác sĩ cũng có thể chỉ định làm xét nghiệm để theo dõi việc điều trị.
PV: Vậy khách hàng muốn sử dụng PrEP có thể nhận thuốc PrEP ở đâu?
TS Hoàng Đình Cảnh: Hiện tại thuốc PrEP đang được cung cấp tại 26 tỉnh, thành phố lớn trong cả nước. Trong thời gian tới, thuốc PrEP sẽ được cung cấp rộng rãi tại các tỉnh thành phố khác trong cả nước.
Hãy hỏi bác sĩ cơ sở điều trị HIV/AIDS hoặc các nhóm cộng đồng để được biết các địa điểm điều trị PrEP hiện nay.
Xin cảm ơn Tiến sĩ!