Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) đã cụ thể hóa quyền tư pháp theo quy định của Hiến pháp năm 2013

Ban soạn thảo Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) đã cụ thể hóa quyền tư pháp của Tòa án phù hợp với các chủ trương, đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước, phù hợp với công cuộc cải cách tư pháp và quá trình phát triển của xã hội.

Xây dựng quyền tư pháp trên cơ sở lý luận và thực tiễn

Qua nghiên cứu các tài liệu nước ngoài cho thấy, ở nhiều quốc gia trên thế giới, quyền tư pháp là một trong những quyền lực nhà nước được giao cho Tòa án thực hiện. Quyền đó bao gồm từ quyền phán quyết đối với các vi phạm pháp luật, kể cả vi phạm Hiến pháp trong các đạo luật (một số nước có Toà án Hiến pháp, một số nước khác giao cho Toà án tối cao thực hiện quyền này); xử lý các tranh chấp, xung đột về quyền và nghĩa vụ phát sinh từ các quan hệ xã hội; công nhận giá trị pháp lý đối với các sự kiện, hành vi làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ của cá nhân, cơ quan, tổ chức... cho đến quyền giải thích pháp luật để pháp luật được áp dụng thống nhất, công bằng nhằm bảo đảm và bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra đối với nước ta là việc quy định quyền tư pháp phải xuất phát từ nguyên tắc tổ chức quyền lực nhà nước theo quy định của Hiến pháp năm 2013, phù hợp với đặc thù thể chế chính trị, thực tế và truyền thống pháp luật của Việt Nam. Đây là vấn đề mới và rất khó, đặc biệt khi đặt ra yêu cầu quy phạm hóa nội hàm của quyền tư pháp và xác định chức năng, nhiệm vụ của Tòa án trong việc thực hiện quyền tư pháp.

Để có thêm cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc cụ thể hoá quy định của Hiến pháp về quyền tư pháp, TANDTC đã tổ chức nhiều buổi tọa đàm, hội thảo về “Quyền tư pháp và việc cụ thể hoá quyền tư pháp trong Luật Tổ chức TAND (sửa đổi)”. Các cuộc tọa đàm, hội thảo do đồng chí Trương Hòa Bình, Bí thư Trung ương Đảng, Bí thư Ban cán sự Đảng, Chánh án TANDTC, Trưởng Ban soạn thảo Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) chủ trì, với sự tham gia của nhiều nhà khoa học có uy tín cao và các chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực pháp luật đang công tác tại các cơ quan của Đảng, Quốc hội, Chính phủ, các tổ chức chính trị - xã hội, các trường đại học và các viện nghiên cứu.

Khoản 1 Điều 102 của Hiến pháp năm 2013 quy định “TAND là cơ quan xét xử của nước CHXHCN Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp”. Đây là một trong những nội dung quan trọng được bổ sung trong Hiến pháp mới, là bước tiến mới của Hiến pháp năm 2013. Căn cứ vào các quy định của Hiến pháp mới và pháp luật hiện hành, trên cơ sở tổng hợp ý kiến của các chuyên gia, cũng như thực tiễn hoạt động của các cơ quan nhà nước, đồng thời tham khảo kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới, Ban soạn thảo đã cụ thể hóa nội hàm quyền tư pháp trong Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi), đồng thời các luật tố tụng và các luật khác cũng đang được sửa đổi để phù hợp với Hiến pháp mới nhằm tạo cơ sở pháp lý cho hoạt động của Tòa án, bảo đảm cho Tòa án thực hiện có hiệu quả quyền tư pháp.

Thẩm quyền của TAND được mở rộng

Quyền tư pháp trước tiên là quyền xét xử, quyền xét xử là đỉnh cao nhất, hội tụ nhất của quyền tư pháp. Khi xét xử, Tòa án không bị giới hạn bởi tội danh và khung hình phạt theo cáo trạng của Viện kiểm sát; TANDTC là cơ quan xét xử cao nhất nên quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm của Hội đồng Thẩm phán TANDTC là quyết định cao nhất, không bị kháng nghị. Bên cạnh đó, để Tòa án thực hiện nhiệm vụ Hiến định là bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân thì quyền tư pháp không chỉ là quyền xét xử mà còn là quyền kiểm tra, đánh giá và kết luận về tính hợp pháp của các quyết định, hành vi tố tụng do các cơ quan hoạt động tư pháp thực hiện trong suốt quá trình tố tụng và thi hành bản án, quyết định của Tòa án. Đây có thể được coi là cơ chế để Tòa án tham gia kiểm soát việc thực hiện các hoạt động tư pháp nhằm giải quyết, xử lý các vụ án bảo đảm đúng pháp luật, tránh oan, sai hoặc bỏ lọt tội phạm. Hơn nữa, trước yêu cầu bảo đảm tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền XHCN, đòi hỏi mọi biện pháp ngăn chặn hoặc cưỡng chế của Nhà nước nếu hạn chế quyền con người, quyền công dân thì phải được Tòa án xem xét, áp dụng hoặc kiểm tra để thay đổi, hủy bỏ trong trường hợp việc áp dụng các biện pháp đó là trái pháp luật hoặc không cần thiết.

Chánh án TANDTC Trương Hòa Bình, Trưởng Ban soạn thảo Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) phát biểu tại Hội thảo đóng góp ý kiến vào Dự thảo Luật 

Về nhiệm vụ, quyền hạn trong xét xử, Dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) đã mở rộng phạm vi xét xử của Tòa án. Tòa án có quyền được phán quyết về tính hợp Hiến, hợp pháp của các văn bản quy phạm pháp luật do các bộ, cơ quan ngang bộ ban hành; phán quyết về tính hợp Hiến, hợp pháp của các văn bản hành chính; tham gia ý kiến về tính hợp hiến, hợp pháp của các dự án luật, pháp lệnh, nghị quyết trước khi trình Quốc hội, Uỷ ban thường vụ Quốc hội; quyết định, giám sát việc thực hiện các biện pháp hỗ trợ, giúp đỡ đối với người chưa thành niên vi phạm pháp luật, người nghiện ma tuý trong quá trình giáo dục, cải tạo, chữa bệnh và giúp đỡ họ tái hoà nhập cộng đồng. Bằng hoạt động của mình, Toà án góp phần giáo dục công dân trung thành với Tổ quốc, chấp hành nghiêm chỉnh pháp luật, tôn trọng những quy tắc của cuộc sống xã hội, ý thức đấu tranh phòng chống tội phạm, các vi phạm pháp luật khác…

Với nhiệm vụ bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật thì việc ban hành và phát triển án lệ là phương thức để bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật hiệu quả nhất cũng được Ban soạn thảo thể hiện trong Dự thảo Luật. Các biểu hiện trong án lệ là những tiêu chuẩn về công bằng, công lý trong từng thời kỳ phát triển, trong đó thể hiện cả niềm tin nội tâm, đánh giá và nhận định của Thẩm phán, của Tòa án. Hiến pháp mới đã giao cho TAND nhiệm vụ bảo vệ công lý thì khi người dân đi tìm công lý phải được Tòa án xem xét, giải quyết trên cơ sở pháp luật và án lệ nhằm khắc phục được hạn chế hiện nay là có tình trạng người dân đến Tòa án tìm công lý nhưng không được giải quyết do yêu cầu đó chưa được pháp luật quy định. Theo kinh nghiệm của nhiều nước trên thế giới, việc ban hành và áp dụng án lệ sẽ góp phần tích cực vào việc bảo vệ công bằng, công lý; tạo cơ chế để giải quyết những vấn đề mà luật chưa điều chỉnh hoặc quy định chưa rõ, còn có cách hiểu khác nhau.

Về yêu cầu kiểm soát, ngăn chặn sự lạm dụng quyền lực trong tố tụng hình sự, thực tế trong tố tụng hình sự hiện nay quyền tư pháp đang bị cắt khúc (nếu vụ việc đang ở giai đoạn điều tra, truy tố thì Tòa án không có quyền gì; chưa có cơ chế để Tòa án kiểm soát các hoạt động tố tụng do Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát thực hiện). Do đó, để Tòa án thực hiện tốt nhiệm vụ Hiến định là bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, ngăn chặn kịp thời các vi phạm pháp luật, Dự thảo Luật cũng thể hiện quyền tư pháp của Tòa án trong tố tụng được thể hiện ở tất cả các giai đoạn trước, trong và sau xét xử vì Tòa án là cơ quan bảo vệ công lý cho nên những vấn đề liên quan đến quyền con người, quyền công dân phải do Tòa án quyết định.

Hiện tại, Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) đã được Quốc hội cho ý kiến. Qua các phiên thảo luận, đa số ý kiến của các đại biểu đánh giá cao Dự án Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) vì đã thể hiện rất nhiều nội dung theo tinh thần cải cách tư pháp, trong đó xác định Tòa án có vị trí trung tâm và xét xử là trọng tâm của hoạt động tư pháp. Luật Tổ chức TAND (sửa đổi) khi được thông qua tại kỳ họp thứ 8 Quốc hội khóa XIII sẽ bảo đảm cho TAND các cấp thực hiện có hiệu quả quyền tư pháp; góp phần xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN.

Trần Quang Huy