Sửa đổi Bộ luật Tố tụng Dân sự là cần thiết

Ý kiến về quy định “Tòa án không được quyền từ chối giải quyết vụ việc dân sự”

Quy định tại khoản 2 Điều 4 dự thảo BLTTDS (sửa đổi) quy định: “Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng” tiếp tục là nội dung được nhiều ĐB cho ý kiến. Vấn đề này, qua thảo luận vẫn tồn tại hai luồng quan điểm trái ngược.

Góp ý về quyền yêu cầu Tòa án bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, nhiều đại biểu nhất trí với dự thảo về việc bổ sung quy định Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự vì lý do không có điều luật áp dụng, đồng thời cho rằng, quy định như vậy là cần thiết và bảo đảm thể chế hóa quy định của Hiến pháp về Tòa án thực hiện quyền tư pháp. Khi chưa có điều luật cụ thể để áp dụng thì đối với những vụ việc đơn giản Tòa án có thể áp dụng tinh thần của Hiến pháp, áp dụng nguyên tắc chung, nguyên tắc tương tự của luật và lẽ công bằng để giải quyết vụ án.  Đối với những vụ việc phức tạp mà Tòa án không thể giải quyết ngay được thì có thể kiến nghị với Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét.

Ngược với quan điểm trên, các đại biểu Trần Đình Nhã (Thừa Thiên - Huế), Trần Thị Quốc Khánh (Hà Nội), Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Bình)… đề nghị không nên bổ sung quy định nguyên tắc Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự. Bởi lẽ, hiện nay không có điều luật để áp dụng Điều 4 dự thảo BLTTDS (sửa đổi), do không có điều luật thì Tòa án không có căn cứ để xét xử. Án lệ chưa phải là một nguồn luật chính thức.

Đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Bình Hà Hùng Cường phát biểu ý kiến (Ảnh: An Đăng - TTXVN)

Làm rõ hơn nội dung này, Chánh án TANDTC Trương Hòa Bình cho biết: Đây là nội dung gắn với dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi). Cơ sở để đặt ra quy định này là do Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của nhân dân. Việc gì người dân yêu cầu chính đáng sẽ phải giải quyết. Bên cạnh đó, Việt Nam đã tham gia Công ước quốc tế về các quyền dân sự, trong đó Công ước đã quy định những quyền, lợi ích hợp pháp của người dân. Nếu có vi phạm mà luật pháp chưa quy định thì phải quyết định, bảo đảm quyền của người dân. Công ước này bắt buộc các cơ quan tham gia phải thi hành. Chánh án cũng cho biết hiện nhiều nước cũng có quy định về nội dung này và đây chính là điểm mạnh, tiến bộ trong việc sửa luật lần này.

Giải đáp những băn khoăn mà nhiều đại biểu Quốc hội đặt ra tại phiên thảo luận về việc sẽ có sự lợi dụng quy định này, Chánh án TANDTC Trương Hòa Bình  cho biết sẽ tiến hành nghiên cứu, trong đó lưu ý tới việc Tòa án ngoài việc bảo vệ công lý, bảo vệ quyền, lợi ích con người, quyền lợi hợp pháp của cá nhân, tổ chức, phải bảo vệ quyền, lợi ích của đất nước. Vì vậy, những việc lợi dụng để khởi kiện xâm phạm chế độ xã hội chủ nghĩa, Tòa án nhất định phải từ chối đồng thời nghiêm trị nếu có hành vi vi phạm trái pháp luật, làm ảnh hưởng đến chế độ chính trị, Chánh án Trương Hòa Bình nhấn mạnh.

Thông tin thêm về nội dung này, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường cho biết: Qua lấy ý kiến của nhân dân về dự thảo Bộ luật Dân sự (sửa đổi), tuyệt đại đa số ý kiến các Bộ, ngành, đoàn thể Trung ương, các tỉnh thành phố, các tầng lớp nhân dân ủng hộ quy định “Tòa án không được từ chối yêu cầu giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng”. Điều này hoàn toàn phù hợp với quy định của Hiến pháp. Sứ mệnh của Tòa án là nơi bảo vệ công lý trong quan hệ dân sự, kinh doanh. Nội dung này cũng phù hợp với Bộ luật Dân sự hiện hành, trong đó quy định: Nếu pháp luật không có quy định thì Tòa án áp dụng tập quán, nếu không có tập quán thì áp dụng tương tự pháp luật.

Làm rõ tranh tụng trong xét xử hay tranh tụng tại phiên tòa

Một trong những vấn đề được nhiều đại biểu quan tâm thảo luận là bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong tố tụng dân sự, nhiều ý kiến cho rằng: Việc phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa trên cơ sở xem xét đầy đủ, toàn diện chứng cứ. Do vậy, BLTTDS (sửa đổi) cần thiết phải quy định, cụ thể hóa nguyên tắc tranh tụng trong xét xử. Tuy nhiên, cần làm rõ tranh tụng trong xét xử hay tranh tụng tại phiên tòa, hình thức tranh tụng, làm rõ vị trí của những người tranh tụng trong quá trình giải quyết vụ án. Đồng thời, quy định cụ thể, rõ ràng tranh tụng trong tất cả các giai đoạn để bảo đảm việc giải quyết vụ việc khách quan; đổi mới trình tự, thủ tục tại phiên tòa và quy định chặt chẽ các vấn đề liên quan đến quyền, nghĩa vụ của đương sự, thủ tục cung cấp chứng cứ, chứng minh, thời hạn giao nộp, việc giao nộp chứng cứ.

Đại biểu Nguyễn Trọng Trường (Bắc Ninh) nêu ý kiến: Tranh tụng trong xét xử cần hiểu không chỉ là tranh tụng tại phiên tòa mà là quá trình tố tụng để các đương sự trong vụ án thực hiện việc thu thập, trình bày, cung cấp tài liệu, chứng cứ, tham gia phiên tòa và các hoạt động tố tụng khác kể từ khi nhận đơn khởi kiện, đối đáp, phát biểu quan điểm, lập luận, về đánh giá chứng cứ mà pháp luật áp dụng trong quá trình Tòa án xem xét giải quyết vụ án để bảo vệ quyền và lợi ích của mình. Hay nói cách khác, tranh tụng chính là việc chứng minh bằng việc đưa ra tài liệu chứng cứ, căn cứ pháp lý, đưa ra lý lẽ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Vai trò của Viện kiểm sát thế nào?

Thảo luận về sự tham gia của đại diện Viện kiểm sát tại phiên tòa, phiên họp giải quyết vụ việc dân sự; nhiều đại biểu tán thành với quan điểm Viện kiểm sát là cơ quan tiến hành tố tụng trong tố tụng dân sự. Tuy nhiên, có ý kiến cho rằng trong tố tụng dân sự, VKSND không phải là cơ quan công tố (đây là điểm khác biệt cơ bản với tố tụng hình sự) mà chỉ thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn kiểm sát hoạt động tư pháp.

Về vai trò của VKS tại phiên tòa, nhiều ý kiến đề nghị giữ nguyên như Bộ luật hiện hành về phạm vi và phương thức kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng dân sự. Đại biểu Vũ Xuân Trường (Nam Định) cho rằng, Hiến pháp, Luật Tổ chức Viện kiểm sát, Luật Tổ chức Tòa án không có gì thay đổi thì nên giữ nguyên, ổn định như luật hiện hành đã sửa đổi từ năm 2011 đến nay, đang phát huy hiệu quả. Có ý kiến không tán thành phương án nào của dự thảo Bộ luật mà đề nghị khôi phục lại vai trò, vị trí của Viện kiểm sát như trước khi sửa đổi, bổ sung BLTTDS.

Nhiều ý kiến tán thành với việc tại phiên tòa sơ thẩm, Viện kiểm sát chỉ kiểm sát việc tuân theo pháp luật của Tòa án, người tham gia tố tụng mà không phát biểu về việc giải quyết vụ án. Tuy nhiên, một số ý kiến khác lại cho rằng nên quy định Viện kiểm sát phát biểu cả về nội dung và việc tuân theo pháp luật của Tòa án, người tham gia tố tụng.