Cần nhiều giải pháp để chống oan sai, bỏ lọt tội phạm

Nguyên nhân oan sai khởi điểm từ điều tra, truy tố

Báo cáo giám sát của UBTVQH do Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Văn Hiện trình bày nêu rõ, về cơ bản hoạt động điều tra, truy tố, xét xử các vụ án hình sự bảo đảm đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, bảo đảm quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Tuy nhiên, so với yêu cầu cải cách tư pháp, của Hiến pháp thì việc phòng chống oan, sai, bỏ lọt tội phạm còn hạn chế, bất cập.

Ông Nguyễn Văn Hiện, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội trình bày Báo cáo giám sát tại hội trường

Tuy nhiên, trong 3 năm vừa qua, còn để xảy ra 71 người bị oan và một số trường hợp khác có dấu hiệu bị oan đang được xem xét, giải quyết đã cho thấy tình hình làm oan người vô tội trong hoạt động tố tụng hình sự hiện nay còn nghiêm trọng, ảnh hưởng đến danh dự, nhân phẩm, sức khỏe, tài sản của người dân bị oan; có một số vụ đặc biệt nghiêm trọng gây bức xúc trong dư luận, gây mất lòng tin của nhân dân với công lý, giảm sút uy tín của cơ quan bảo vệ pháp luật…

Bên cạnh việc để xảy ra các trường hợp làm oan người vô tội, kết quả kỳ giám sát này còn cho thấy cơ quan tiến hành tố tụng còn có những thiếu sót, sai phạm trong việc áp dụng pháp luật. Một số sai lầm trong việc áp dụng pháp luật đã được phát hiện và xử lý kịp thời. Tuy nhiên, một số trường hợp do có khiếu nại gay gắt sau đó báo chí vào cuộc, dư luận phản ánh thì cơ quan có trách nhiệm mới xem xét, xử lý. Nguyên nhân chính dẫn đến các trường hợp bị oan, sai chủ yếu về lỗi chủ quan của một số người tiến hành tố tụng gây nên.

Về tình hình oan sai thuộc trách nhiệm của cơ quan điều tra, trong 3 năm qua, cơ quan điều tra còn để quá hạn 9.754 tin tố giác tội phạm, chiếm 3,1%; nhiều trường hợp xác minh không đầy đủ, giải quyết chưa đúng, tiềm ẩn việc bỏ lọt tội phạm. Trong 2 năm 2013-2014, Viện Kiểm sát các cấp đã phát hiện 8.715 trường hợp vi phạm và ban hành 2.419 yêu cầu, kiến nghị cơ quan điều tra khắc phục vi phạm trong tiếp nhận, giải quyết tố giác, tin báo tội phạm.

Đồng thời, cơ quan điều tra còn để xảy ra nhiều trường hợp khởi tố, không khởi tố vụ án thiếu căn cứ, không đúng pháp luật. Viện Kiểm sát các cấp đã phát hiện, hủy bỏ 240 quyết định khởi tố vụ án và 116 quyết định không khởi tố vụ án, yêu cầu khởi tố 1.213 vụ án do một số cơ quan điều tra chưa đánh giá đúng tính chất, mức độ của hành vi vi phạm pháp luật, thu thập chứng cứ chưa đầy đủ, phối hợp chưa chặt chẽ với Viện Kiểm sát để phân loại, xử lý ngay từ khi có kết quả xác minh thông tin tội phạm. Việc bắt, tạm giữ hình sự còn để xảy ra nhiều trường hợp phải chuyển xử lý hành chính. Theo báo cáo, còn 4.998 người bị bắt, tạm giữ hình sự sau đó chuyển xử lý hành chính, chiếm 2,3% số người bị tạm giữ.

Về tình hình bức cung, nhục hình trong hoạt động điều tra, UBTVQH nhận thấy, còn để xảy ra một số trường hợp bức cung, nhục hình trong hoạt động điều tra, vi phạm pháp luật nghiêm trọng, xâm phạm quyền con người, quyền công dân của người bị tình nghi và trong một số trường hợp chính là nguyên nhân trực tiếp dẫn đến oan, sai.

Qua giám sát cho thấy, những trường hợp đình chỉ điều tra là có dấu hiệu làm oan, bỏ lọt tội phạm. Tại các địa phương, nhiều trường hợp đình chỉ điều tra, miễn trách nhiệm hình sự với các bị can phạm tội kinh tế, chức vụ, tham nhũng là sai, có dấu hiệu bỏ lọt tội phạm. Ngược lại, có những trường hợp đình chỉ do hành vi không cấu thành tội phạm lại có dấu hiệu làm oan. Về oan, sai thuộc trách nhiệm của Viện Kiểm sát đã đạt kết quả tích cực nhưng vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu. Cụ thể, cùng với việc để xảy ra 27 trường hợp làm oan người vô tội thuộc trách nhiệm bồi thường của Viện Kiểm sát, quá trình thực hành quyền công tố, kiểm sát tư pháp của Viện Kiểm sát các cấp còn để xảy ra nhiều thiếu sót, vi phạm.

Nguyên nhân và cần khắc phục     

Từ đó, UBTVQH cũng chỉ ra những nguyên nhân của tình hình oan, sai trong hoạt động tố tụng. Đó là, một bộ phận cán bộ tiến hành tố tụng chưa nghiêm túc chấp hành pháp luật, còn yếu về năng lực, trình độ, chưa thường xuyên cập nhật kiến thức pháp luật, yếu kém về năng lực, trình độ, có biểu hiện bệnh thành tích, nôn nóng trong giải quyết vụ án, chưa bảo đảm đúng nguyên tắc “suy đoán vô tội”. Từ đó có thái độ với người bị bắt, bị can, bị cáo như người có tội.

Hồ sơ vụ án hình sự còn nặng về buộc tội, tại phiên tòa, kiểm sát viên còn tập trung vào bảo vệ cáo trạng (buộc tội). Quá trình tranh tụng tại nhiều phiên tòa còn hình thức, chủ yếu do lỗi chủ quan của người tiến hành tố tụng. Chưa kể, một bộ phận còn yếu kém về phẩm chất, đạo đức, buông lỏng trách nhiệm công vụ. Việc phối hợp liên ngành trong một số trường hợp chưa đúng chức năng, nhiệm vụ của mỗi cơ quan. Chất lượng trưng cầu giám định còn hạn chế…

Có nơi điều tra viên còn mớm cung khi lấy lời khai người bị tạm giữ, hỏi cung bị can, báo cáo nêu tiếp thông tin. Ví dụ cụ thể được nêu là điều tra viên đã mớm cung bị can Nguyễn Toàn Thắng (Bình Phước) bị khởi tố về tội hiếp dâm trẻ em, “nếu nhận tội thì sẽ cho về thi tốt nghiệp phổ thông và đại học” trong khi kết luận giám định và các tài liệu khác không đủ căn cứ buộc tội. Việc giải quyết các đơn tố cáo về bức cung, dùng nhục hình trong quá trình điều tra theo đoàn giám sát là còn chậm, ảnh hưởng quyền con người, quyền công dân. Trong khi đó, xử lý đối với cán bộ vi phạm pháp luật có biểu hiện nương nhẹ, kể cả một số trường hợp xử lý hình sự thì kết quả xét xử cũng thiếu nghiêm minh, chưa tương xứng với tính chất, mức độ hành vi phạm tội và hậu quả xảy ra. “Khi đã xác định bị oan thì phải kịp thời minh oan, bồi thường thỏa đáng cho người bị oan theo quy định pháp luật, đồng thời xử lý nghiêm đối với người mắc sai phạm cũng như trách nhiệm liên đới của người đứng đầu cơ quan tố tụng đã gây nên oan, sai đối với công dân”, ông Nguyễn Văn Hiện nhấn mạnh.

“Mặc dù đã có nhiều trường hợp bị xử lý kỷ luật, truy cứu trách nhiệm hình sự về các tội xâm phạm hoạt động tư pháp, nhưng nhìn chung, việc xử lý cán bộ mắc sai phạm chưa nghiêm; có hiện tượng nể nang, bao che, nhiều trường hợp chỉ xử lý kỷ luật, thuyên chuyển công tác hoặc cho về hưu sớm; việc xử lý hình sự một số trường hợp quá nhẹ gây bức xúc dư luận. Bên cạnh đó, người đã gây nên việc làm oan chưa phải chịu trách nhiệm vật chất gì, chưa phải bồi hoàn một phần số tiền Nhà nước đã bỏ ra bồi thường cho người bị oan theo quy định pháp luật”, Báo cáo của UBTVQH dẫn chứng.

Qua đó, UBTVQH kiến nghị các cơ quan tiến hành tố tụng quán triệt sâu sắc của văn bản pháp luật về công tác tư pháp, Hiến pháp về quyền con người, quyền công dân, về suy đoán vô tội, bảo đảm quyền bào chữa của người bị buộc tội, tranh tụng trong xét xử được bảo đảm, nghiêm túc chấp hành pháp luật trong điều tra, truy tố, xét xử, không để xảy ra oan, sai.      

Trong buổi sáng và phần lớn thời gian buổi chiều 5/6, các đại biểu Quốc hội đã có nhiều ý kiến xác đáng thảo luận về Báo cáo giám sát nói trên.

Nhóm PV