Những hạn chế, bất cập của hệ thống TAND theo luật hiện hành (kỳ 2)

Chưa được tổ chức theo hướng thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Tòa án được QH giao. Theo quy định của Luật Tổ chức TAND năm 2002 thì Chánh án TANDTC có 12 nhóm nhiệm vụ; Hội đồng Thẩm phán TANDTC có 5 nhiệm vụ. Trong khi đó, đơn vị trực tiếp giúp việc cho Chánh án TANDTC và Hội đồng Thẩm phán TANDTC là Ban Thư ký thì mới chỉ giúp Hội đồng Thẩm phán thực hiện nhiệm vụ xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm là chủ yếu. Đối với các nhiệm vụ của Chánh án TANDTC, hiện chưa có đơn vị nào trực tiếp giúp Chánh án TANDTC cập nhật, theo dõi, điều phối 12 nhóm nhiệm vụ đó, mà công việc này được phân công cho các đơn vị giúp việc của TANDTC, nên rất phân tán, khó khăn trong việc điều hành của Chánh án TANDTC.

Kỳ 2: Cơ cấu tổ chức của TANDTC chưa tương xứng với chức năng, nhiệm vụ

Mặt khác, theo cơ cấu tổ chức hiện nay thì các đơn vị giúp việc của TANDTC đều là cấp Vụ; do đó, Chánh án TANDTC chỉ có địa vị pháp lý tương đương như Bộ trưởng mặc dù chế độ lương của Chánh án TANDTC được quy định tương đương như của Phó Thủ tướng và trên thực tế, Chánh án TANDTC vẫn phải chính danh ký những quyết định lẽ ra là thuộc thẩm quyền của cấp giúp việc như: Quyết định biên chế, tuyển dụng, quyết định tập sự cho công chức, viên chức mới... Với thực tế đó, cơ cấu tổ chức của TANDTC chưa tương xứng với chức năng, nhiệm vụ là cơ quan xét xử cao nhất của nước CHXHCN Việt Nam, chưa tương xứng với vị trí, vai trò là cơ quan cao nhất của hệ thống cơ quan được giao thực hiện quyền tư pháp - một trong ba quyền lực cơ bản của Nhà nước.

Đối với các Tòa chuyên trách, theo quy định của Luật Tổ chức TAND thì các đơn vị này có nhiệm vụ xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm. Tuy nhiên, trên thực tế, các Tòa này còn được giao nhiệm vụ tham mưu giúp Chánh án TANDTC xem xét giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm với số lượng giải quyết hàng năm là rất lớn nên thường quá tải về công việc, dẫn đến chất lượng công tác còn hạn chế.

Về việc thực hiện nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm xét xử, một nhiệm vụ quan trọng mà Quốc hội giao cho TANDTC thực hiện, cho đến nay, TANDTC chưa có bộ phận chuyên trách làm công tác tổng kết kinh nghiệm xét xử; do đó, công tác tổng kết kinh nghiệm xét xử thời gian qua còn chưa thực sự đi vào nề nếp, chưa được tiến hành thường xuyên, liên tục, chưa đáp ứng kịp thời yêu cầu của thực tiễn công tác xét xử.

Giám đốc việc xét xử của TANDTC đối với các Tòa án cấp dưới là nhiệm vụ quan trọng của TANDTC nhưng chỉ có một đơn vị cấp Vụ là Ban Thanh tra được giao thực hiện việc này, trong khi đó số lượng các bản án, quyết định cần kiểm tra là rất lớn nên chỉ có thể tổ chức việc kiểm tra theo chuyên đề mà chưa kiểm tra được toàn diện việc xét xử của Tòa án cấp dưới theo kế hoạch đề ra.

Lễ trao quyết định bổ nhiệm chức vụ ngành TAND TP Hồ Chí Minh

Về nhiệm vụ xây dựng pháp luật và hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật, thực tế hiện nay nhiệm vụ tham mưu, giúp việc trong công tác xây dựng pháp luật và hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật chủ yếu được giao cho Viện Khoa học xét xử - đơn vị đã được giao thực hiện một nhiệm vụ quan trọng khác là nghiên cứu khoa học xét xử, trong khi các vấn đề cần hướng dẫn để áp dụng thống nhất trong công tác xét xử là rất lớn do những bất cập từ các quy định của pháp luật và những vướng mắc phát sinh từ thực tiễn xét xử. Bên cạnh đó, nhiệm vụ hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật của TANDTC chủ yếu được thực hiện bằng việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật (nghị quyết Hội đồng Thẩm phán, thông tư liên tịch...). Việc xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của TANDTC thường gắn với công tác tổng kết kinh nghiệm xét xử, tổng kết các vấn đề vướng mắc nảy sinh trong thực tiễn hoạt động xét xử của Tòa án các cấp, đồng thời phải tuân thủ theo quy trình luật định. Do đó, tiến độ xây dựng, ban hành một số văn bản quy phạm pháp luật còn chậm, chưa đáp ứng kịp thời yêu cầu của thực tiễn, còn nhiều quy định của pháp luật cần có văn bản hướng dẫn thi hành và áp dụng thống nhất, nhưng đến nay TANDTC vẫn chưa ban hành được.

Về tổ chức và hoạt động của Hội đồng Thẩm phán TANDTC cũng có những tồn tại và bất cập. Việc quy định Hội đồng Thẩm phán TANDTC phải mở phiên họp toàn thể để thực hiện các nhiệm vụ quy định tại Điều 22 của Luật Tổ chức TAND năm 2002; khi mở phiên họp phải có ít nhất 2/3 tổng số thành viên tham gia; quyết định của Hội đồng phải được quá nửa tổng số thành viên tán thành, trong khi bên cạnh nhiệm vụ rất quan trọng là xét xử giám đốc thẩm, tái thẩm, Hội đồng thẩm phán TANDTC còn được giao những nhiệm vụ rất quan trọng khác là ban hành Nghị quyết hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật, góp ý kiến đối với các dự thảo văn bản quy phạm pháp luật do TANDTC hoặc các cơ quan hữu quan khác chủ trì soạn thảo. Thực tế này dẫn đến tình trạng quá tải trong công tác của Hội đồng Thẩm phán và là một trong những nguyên nhân dẫn đến việc để án giám đốc thẩm, tái thẩm quá thời hạn xét xử hoặc tình trạng chậm ban hành các văn bản hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật thuộc thẩm quyền của Hội đồng Thẩm phán TANDTC.

Cuối cùng, một khó khăn nữa không thể không nhắc đến là công tác xây dựng hệ thống Tòa án là nhiệm vụ rất quan trọng của TANDTC nhưng chỉ có hai đơn vị cấp Vụ trực tiếp giúp việc là Vụ Tổ chức - Cán bộ và Vụ Kế hoạch - Tài chính nên Chánh án TANDTC đã phải phân cấp cho Chánh án TAND cấp tỉnh thực hiện việc quản lý cán bộ và kinh phí, dẫn đến việc tách bạch nhiệm vụ, quyền hạn của Chánh án về mặt tổ chức, cán bộ và quản lý hành chính.