Tổ chức phiên toà rút kinh nghiệm: Giải pháp để nâng cao chất lượng xét xử (Bài 1)

 Mục đích của việc tổ chức các phiên tòa rút kinh nghiệm

Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đề ra mục tiêu “Xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao đồng thời xác định nhiệm vụ “Đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử, xác định rõ hơn vị trí, quyền hạn, trách nhiệm của người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng theo hướng bảo đảm tính công khai, dân chủ, nghiêm minh; nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp”.

Chỉ thị số 01/2017/CT-CA ngày 16/01/2017 của Chánh án TANDTC về việc triển khai, tổ chức thực hiện các nhiệm vụ trọng tâm công tác năm 2017 của các Tòa án đặt ra yêu cầu đổi mới việc tổ chức phiên tòa xét xử theo đúng tinh thần cải cách tư pháp; đồng thời, giao chỉ tiêu mỗi Thẩm phán trong hệ thống Tòa án nhân dân trong năm 2017 chủ tọa xét xử ít nhất một phiên tòa rút kinh nghiệm.

Để thống nhất về nhận thức, cách thức tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm, Chánh án TANDTC đã ban hành hướng dẫn số 136/HD-TANDTC, ngày 30/3/2017 về công tác tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm theo yêu cầu cải cách tư pháp.

Mục đích của việc tổ chức các phiên tòa sơ thẩm, phúc thẩm có chất lượng, hiệu quả nhằm giúp các Thẩm phán, Thư ký và công chức Tòa án nâng cao tinh thần trách nhiệm, tự đào tạo, tích lũy kiến thức, kinh nghiệm, học hỏi nâng cao về kỹ năng, trình độ nghiệp vụ trong công tác giải quyết, xét xử các loại vụ án. Việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm được coi là giải pháp đột phá, hữu hiệu để nâng cao chất lượng giải quyết, xét xử các loại vụ án, đáp ứng ngày một tốt hơn yêu cầu cải cách tư pháp.

Phiên tòa rút kinh nghiệm tại TAND tỉnh Quảng Bình

Việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm phải được thực hiện thường xuyên, nghiêm túc, thiết thực, có hiệu quả và đúng quy định pháp luật đối với tất cả các loại vụ án. Căn cứ vào nhiệm vụ công tác được giao, hàng năm mỗi Thẩm phán trong các Tòa án nhân dân lựa chọn ít nhất 1 vụ án, báo cáo lãnh đạo đơn vị xem xét, quyết định đưa ra xét xử tại phiên tòa sơ thẩm hoặc phúc thẩm để rút kinh nghiệm. Kết quả việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm được xác định là một trong các tiêu chí để bình xét thi đua đối với cá nhân Thẩm phán và tập thể đơn vị.

Về việc lựa chọn các vụ án để tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm: Để việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm đạt mục tiêu đề ra, khuyến khích Thẩm phán chủ tọa và các đơn vị Tòa án lựa chọn vụ án có tính chất phức tạp hoặc vụ án có luật sư tham gia bào chữa cho bị cáo hoặc có người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho đương sự, để đưa ra xét xử tại phiên tòa rút kinh nghiệm (trừ những vụ án có liên quan đến bí mật Nhà nước hoặc bí mật đời tư của các đương sự trong vụ án).

Tùy tình hình thực tiễn công tác của từng địa phương, có thể kết hợp việc chọn vụ án để tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm trong các vụ án trọng điểm hoặc bản án giải quyết vụ việc đó có khả năng được chọn làm án lệ, nhằm nâng cao tác dụng tuyên truyền pháp luật.

 Yêu cầu đặt ra đối với phiên tòa rút kinh nghiệm

Phiên tòa rút kinh nghiệm theo yêu cầu cải cách tư pháp phải đảm bảo một số yêu cầu sau đây:  Thực hiện đầy đủ các nguyên tắc tố tụng quy định trong Luật tổ chức Tòa án nhân dân và các văn bản pháp luật tố tụng nhằm đảm bảo tính công bằng, dân chủ và nghiêm minh của pháp luật.

Thể hiện được văn hóa pháp lý nơi xét xử, từ việc bố trí phòng xử án, trang phục của thành viên Hội đồng xét xử, Kiểm sát viên, cách xưng hô tại phiên tòa, vị trí ngồi của những người tham gia tố tụng; đảm bảo tính uy nghiêm của pháp luật, thể hiện sự tôn trọng Hội đồng xét xử, đại diện Viện kiểm sát, những người tham gia tố tụng tại phiên tòa và tôn trọng nội quy, trật tự phiên tòa.

Nghị án phải đảm bảo đúng pháp luật, phán quyết của Hội đồng xét xử phải được quyết định theo đa số và phải căn cứ vào kết quả tranh tụng công khai, dân chủ tại phiên tòa, trên cơ sở xem xét đầy đủ, khách quan, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của Kiểm sát viên, của các bên tranh tụng và những người tham gia tố tụng.

Thực hiện một số yêu cầu khác tại phiên tòa: Việc điều hành phiên tòa của Thẩm phán chủ tọa trong suốt quá trình từ khi khai mạc phiên tòa đến khi kết thúc phiên tòa, đặc biệt là việc điều hành tranh tụng, việc xét hỏi (hỏi) tại phiên tòa phải tuân theo đúng quy định của pháp luật tố tụng.

Hội đồng xét xử phải tôn trọng và lắng nghe ý kiến phát biểu của đại diện Viện kiểm sát, người bào chữa, lời khai của bị cáo, nguyên đơn, bị đơn và người tham gia tố tụng khác. Chủ tọa điều hành tranh tụng tại phiên tòa, đặt những câu hỏi, xác định những vấn đề để các bên tranh luận với nhau, hướng việc tranh luận đi vào đúng những vấn đề cần chứng minh trong vụ án. Hội đồng xét xử chủ động nêu vấn đề để các bên tranh luận, làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án.

Đại diện Viện kiểm sát chủ động xét hỏi (hỏi) cùng với Hội đồng xét xử theo trình tự quy định để làm rõ các tình tiết, chứng cứ làm căn cứ cho việc giải quyết vụ án khách quan, đúng pháp luật.

Quyền và nghĩa vụ tố tụng của bị cáo, đương sự và những người tham gia tố tụng được đảm bảo theo quy định của pháp luật tố tụng.

Công tác phối hợp tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm: Trên cơ sở lựa chọn, đăng ký của các Thẩm phán và phê duyệt của tập thể lãnh đạo đơn vị về vụ án cần đưa ra xét xử tại phiên tòa rút kinh nghiệm, các Thẩm phán xây dựng kế hoạch tổ chức phiên tòa cụ thể. Tòa án cần thông báo cho Viện kiểm sát cùng cấp về việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm và đề nghị Viện kiểm sát phối hợp thực hiện, nhằm đảm bảo việc xét xử đúng thời hạn, đủ thành phần, phiên tòa diễn ra nghiêm túc, đạt hiệu quả.

Thẩm phán chủ tọa phiên tòa cần chủ động trao đổi với Kiểm sát viên tham gia phiên tòa các vấn đề liên quan đến việc tổ chức phiên tòa.

Cách thức tổ chức và thành phần tham dự phiên tòa rút kinh nghiệm

Phiên tòa rút kinh nghiệm được thực hiện trong phạm vi nội bộ đơn vị (huyện, tỉnh). Các TAND cấp huyện trong tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương có thể tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm theo từng Cụm, gồm một số đơn vị ở gần nhau, để tạo điều kiện thuận lợi trong việc tổ chức và nâng cao hiệu quả của việc học tập, rút kinh nghiệm.

Khuyến khích việc lựa chọn vụ án điển hình để đưa ra xét xử rút kinh nghiệm trên phạm vi toàn tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương hoặc trên phạm vi khu vực, tiến tới có vụ án đưa ra xét xử rút kinh nghiệm trên phạm vi toàn quốc bằng hình thức truyền hình trực tuyến.

Thành phần tham dự phiên tòa rút kinh nghiệm phải đảm bảo có các Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thẩm tra viên và Thư ký Tòa án cùng lĩnh vực chuyên môn (trong các lĩnh vực hình sự, dân sự, kinh doanh thương mại, lao động, hành chính,...).

Ngoài ra, tùy từng trường hợp cụ thể, Chánh án đơn vị Tòa án tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm có thể quyết định việc mời thêm những người khác tham dự phiên tòa nhằm tăng cường hiệu quả của việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm (các nhà khoa học, giảng viên Học viện Tòa án,...). 

(Còn nữa)