Nhiều chủ đầu tư “lách” quy định về đấu thầu

Cố ý vi phạm pháp luật về đấu thầu?

Thời gian qua, Báo Công lý nhận được nhiều phản ánh của doanh nghiệp tham gia hoạt động đấu thầu trong nước, nhiều đơn vị đã phát hiện một số hành vi sai trái điển hình, cố ý vi phạm Luật Đấu thầu và Luật Cạnh tranh của một số chủ đầu tư, Ban Quản lý dự án (Ban QLDA).

Theo các doanh nghiệp này, dựa vào các văn bản quy phạm pháp luật về đấu thầu, một số chủ đầu tư, Ban QLDA đã đưa ra nhiều quy định cụ thể, định lượng trong các tiêu chuẩn đánh giá của Hồ sơ mời thầu (HSMT) theo hướng có lợi cho một vài nhà thầu thân hữu.

Đó là việc lợi dụng Thông tư số 03/2015/TT-BKHĐT, văn bản này có quy định về yêu cầu tiêu chí kinh nghiệm cụ thể trong hoạt động quản lý và thực hiện hợp đồng có quy định hợp đồng tương tự. Lập tức, một Ban QLDA tại Hà Nội đã đưa vào các yêu cầu cụ thể về hợp đồng tương tự có lợi cho một vài nhà thầu.

Đơn cử tại Gói thầu số 12 - Thi công xây lắp hạng mục cầu, tường chắn hai đầu cầu (không bao gồm di chuyển các công trình hạ tầng kỹ thuật) thuộc dự án xây dựng cầu vượt tại nút giao giữa đường Hoàng Quốc Việt – Nguyễn Văn Huyên. Dự án này do Ban QLDA đầu tư xây dựng công trình giao thông thành phố Hà Nội làm chủ đầu tư. Ban này đưa quy định, nhà thầu đã từng tham gia các hợp đồng tương tự, trong đó tối thiểu có một hợp đồng thi công công trình cầu có kết cấu dầm thép, móng cọc khoan nhồi và phải thi công công trình cầu trong đô thị cấp II trở lên.

Với quy định này của HSMT, chủ đầu tư đã loại bỏ được rất nhiều nhà thầu, kể cả các nhà thầu đã từng thi công các công trình cầu lớn hơn do không đáp ứng được yêu cầu của HSMT. Bởi, HSMT đã kết hợp hai phần công việc độc lập vào một để làm một tiêu chí.

Có thể nhìn nhận rõ ràng, khi nhà thầu hoàn thành một công trình cầu có kết cấu dầm thép thì đã có năng lực, kinh nghiệm về hợp đồng tương tự về thi công cầu thép. Hơn nữa, khi doanh nghiệp đã từng thi công cọc khoan nhồi thì có năng lực, kinh nghiệm về thi công công trình có cọc khoan nhồi, không nhất thiết phải có cùng lúc tại cùng một công trình và tại một nơi thi công cụ thể.

Tuy nhiên, HSMT nói trên đã cố tình đưa ra các tổ hợp tiêu chí bất hợp lý (ràng buộc nhau) nhằm làm hạn chế rất nhiều nhà thầu có năng lực tham gia đấu thầu.

Cần tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các doanh nghiệp (ảnh minh họa)

Tiếp đó là về yêu cầu Tiêu chí năng lực tài chính, pháp luật quy định doanh thu bình quân tối thiểu thì chủ đầu tư đã cố lái doanh thu theo hướng có lợi cho một vài nhà thầu. Ví dụ, gói thầu số 4 cung cấp và vận chuyển cột điện do Ban QLDA các công trình điện miền Trung (thuộc Tổng Công ty truyền tải điện Quốc gia) thì lại yêu cầu mức tối thiểu phải đạt được của doanh thu bình quân hàng năm từ hoạt động sản xuất, kinh doanh nói chung. Hoạt động này bao gồm cả sản xuất - kinh doanh các lĩnh vực khác không liên quan tới sản xuất và cung cấp cột điện.

Nhiều kiểu “làm khó” nhà thầu

Luật yêu cầu nhân sự chủ chốt (số vị trí nhân sự chủ chốt, tổng số năm kinh nghiệm tối thiểu, kinh nghiệm tối thiểu trong các công việc tương tự...), chủ đầu tư đã đưa ra một số yêu cầu cụ thể về năm kinh nghiệm đối với một công việc cụ thể. Không những thế, kinh nghiệm này phải tại một khu vực địa lý cụ thể mà tuyệt đại đa số các nhà thầu không thể đồng thời đáp ứng các tiêu chí này mà chỉ có vài nhà thầu, thậm chí chỉ có một nhà thầu đạt được tiêu chuẩn này.

Tình trạng này được quy định tại Gói thầu 12 - Xây dựng cầu vượt tại nút giao giữa đường Hoàng Quốc Việt - Nguyễn Văn Huyên nêu trên. Theo đó, HSMT dự án này cố tình đưa vào hai tiêu chí phải đáp ứng đồng thời: Đã từng tham gia ít nhất một công trình cầu trong đô thị cấp II trở lên, có kết cấu dầm thép và có móng cọc khoan nhồi. Vậy những nhân sự có thừa kinh nghiệm, đã từng tham gia các công trình cầu trong đô thị cấp II trở lên có kết cấu dầm thép, hoặc móng cọc khoan nhồi tại các công trình riêng biệt cũng được coi là không có đủ kinh nghiệm để tham gia gói thầu này?

Cũng theo các nhà thầu, HSMT nói trên quy định cán bộ phụ trách khối lượng - thanh quyết toán: "đã tham gia phụ trách khối lượng - thanh quyết toán của ít nhất một công trình cầu trong đô thị cấp II trở lên có kết cấu dầm thép và móng cọc khoan nhồi". Lẽ ra, ở tiêu chí này HSMT chỉ cần đưa ra: "có ít nhất 5 năm kinh nghiệm trong công tác khối lượng và thanh quyết toán công trình xây dựng công trình giao thông" là đã đảm bảo yêu cầu kinh nghiệm. “Những điều này chắc chắn nhằm mục đích làm cho số lượng nhà thầu có nhân sự chủ chốt đủ khả năng đáp ứng bị hạn chế rất nhiều”, vị lãnh đạo một nhà thầu khẳng định.

Pháp luật về đấu thầu yêu cầu thiết bị thi công chủ yếu dự kiến huy động gói thầu là loại thiết bị và đặc điểm thiết bị, số lượng tối thiểu.vv... Tuy nhiên, chủ đầu tư thường đưa ra yêu cầu một vài loại thiết bị đặc chủng cụ thể với đặc điểm kỹ thuật rất cao (không chấp nhận tương đương), mà họ đã biết rõ chỉ có một vài nhà thầu sẵn có. Đương nhiên các nhà thầu có thiết bị tương đương, đáp ứng yêu cầu kỹ thuật để thi công thì lại bị loại một cách oan uổng.

Điều đó đã xảy ra tại ba gói thầu là gói thầu số 11, 12, 13, cung cấp vận chuyển cột thép đơn thân thuộc dự án đường dây 220kV Nhiệt điện Hải Dương - Trạm 500kV Phố Nối do Ban QLDA các công trình điện miền Bắc - Tổng công ty truyền tải điện Quốc gia phát hành.

Ban QLDA  (tại mục 3 Tiêu chuẩn đánh giá về kỹ thuật – Chương III của HSMT) yêu cầu nhà thầu phải có máy chấn thép tấm đến 2.400 tấn. Đây là quy định mà Ban QLDA có chủ ý loại bỏ tất cả các nhà thầu khác, trừ Công ty TNHH chế tạo cột thép Đông Anh là đơn vị duy nhất đã từng chế tạo cột đơn than có máy chấn thép tấm với công suất nói trên.

Có thể thấy, Nhà nước đã rất chú trọng việc đặt ra các chính sách, thể chế nhằm làm cho hoạt động đấu thầu bảo đảm công bằng, khách quan, trung thực, chống tiêu cực, tham nhũng. Tuy nhiên, ngay từ khâu quy định chi tiết việc hướng dẫn thi hành Luật Đấu thầu, đến nay đã bộc lộ một số sơ hở, bất cập tạo điều kiện cho một số cán bộ thoái hóa cố tình hiểu và làm sai theo hướng có lợi cho họ để phục vụ lợi ích nhóm.