Bộ luật Hình sự 2015: Sửa đổi, bổ sung tối đa nhưng không làm thay đổi chính sách lớn

Nội dung trên được Thứ trưởng Đinh Trung Tụng nêu tại Phiên họp toàn thể lần thứ 3, thẩm tra dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS số 100/2015/QH13 của Ủy ban Tư pháp, diễn ra ngày 26/9. 

Phiên họp có sự tham dự của đại diện Thường trực Hội đồng Dân tộc và các Ủy ban của QH, Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các bộ, ngành liên quan. 

Chủ trì phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga nêu rõ: phiên thứ ba của Ủy ban sẽ tiến hành hai nội dung quan trọng, thẩm tra dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS số 100/2015/QH13 và dự án Luật phòng, chống tham nhũng (sửa đổi). Đây là hai dự án luật quan trọng, có tác động lớn tới đời sống kinh tế- xã hội của đất nước, được dư luận xã hội rất quan tâm.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga phát biểu tại phiên họp

Trình bày Tờ trình của Chính phủ về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS số 100/2015/QH13, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Đinh Trung Tụng nêu rõ: BLHS số 100/2015/QH13 được Quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ 10 thông qua, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2016. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai thực hiện Nghị quyết số 109/2015/QH13 của Quốc hội về việc khai hành Bộ luật này, các cơ quan hữu quan đã phát hiện và phản ánh về một số sai sót kỹ thuật, một số quy định chưa hợp lý hoặc khó áp dụng trong Bộ luật. Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo Ủy ban Tư pháp chủ trì phối hợp với Bộ Tư pháp, Bộ Công an, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và cơ quan hữu quan khác tiến hành rà soát tổng thể các quy định của BLHS và đề xuất phương án khắc phục nhằm bảo đảm áp dụng thống nhất BLHS trong thực tiễn.

Sửa đổi nhưng không làm thay đổi chính sách lớn của BLHS

Thứ trưởng Đinh Trung Tụng cho biết, hiện tại có 2 quan điểm sửa đổi, bổ sung BLHS. Cách tiếp cận thứ nhất cho rằng, trên cơ sở kết quả rà soát và quy mô của một luật sửa đổi, bổ sung một số điều của bộ luật thì nên xác định quan điểm là: sửa đổi, bổ sung ở mức tối đa các quy định của BLHS có lỗi kỹ thuật đã được phát hiện và những nội dung rõ ràng là chưa hợp lý hoặc có thể khó áp dụng trên thực tiễn liên quan đến một số chính sách cụ thể được thể hiện trong một số điều luật của BLHS nhằm bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất và logic trong các quy định của BLHS, góp phần bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật cũng như bảo đảm các quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Đồng thời, không làm thay đổi những chính sách lớn của BLHS đã được Quốc hội Khóa XIII thông qua và không đặt ra vấn đề mới dẫn đến việc phải sửa đổi, bổ sung các luật khác đang được lùi hiệu lực thi hành cùng BLHS. Việc sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS cần phải tiếp tục góp phần đáp ứng yêu cầu của thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm.

Cách tiếp cận thứ hai cho rằng, cần xác định quan điểm của dự án Luật này là khắc phục triệt để những điểm chưa hợp lý của BLHS, thậm chí là có thể sửa đổi căn bản, toàn diện Bộ luật, trong đó, giải quyết một cách đồng bộ các vấn đề liên quan đến việc lượng hóa các tình tiết mang tính định tính trong BLHS, nhất là các mức định lượng về hậu quả (tính mạng, sức khỏe, tài sản) cũng như xử lý một cách cơ bản các vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến những vấn đề cốt lõi là mối quan hệ giữa việc quy định trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại với khái niệm tội phạm, phân loại tội phạm; mối quan hệ giữa trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại với trách nhiệm hình sự của cá nhân...

Về vấn đề này, Thứ trưởng Đinh Trung Tụng cũng nêu rõ, dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS số 100 đã được Chính phủ thiết kế theo cách tiếp cận thứ nhất. Cụ thể, dự thảo Luật đã sửa đổi, bổ sung mức định lượng trong các khung của 64 điều luật nhằm bảo đảm sự nối tiếp giữa các mức định lượng trong các khung, tránh chồng chéo, trùng lặp, gây khó khăn cho việc xử lý tội phạm; trong đó có 49 điều luật liên quan đến mức định lượng về tỷ lệ thương tích, tổn hại cho sức khỏe và 15 điều luật liên quan đến các mức định lượng khác thuộc cáu thành một số tội phạm về kinh tế, môi trường, ma túy, xâm phạm an toàn công cộng, trật tự công cộng… Dự thảo Luật cũng sửa đổi, bổ sung mức hình phạt trong các khung hình phạt của 12 điều luật nhằm bảo đảm sự phân hóa rõ, hợp lý mức độ trách nhiệm giữa các trường hợp phạm tội khác nhau; sửa đổi, bổ sung một số yếu tố cấu thành của một số tội phạm để bảo đảm phù hợp với thực tiễn và một số điều khoản thuộc phần Những quy định chung của BLHS để bảo đảm tính nhất quán trong chính sách xử lý, bảo đảm tính bao quát, toàn diện và phù hợp hơn với thực tiễn.

Thay mặt nhóm nghiên cứu Dự án Luật, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Văn Luật đồng tình khi cho rằng đối với chính sách hình sự lớn, chính sách hình sự mới được đưa vào BLHS 2015 nếu không ảnh hưởng do sai sót kỹ thuật gây ra thì không đặt vấn đề xem xét, sửa đổi lần này mà cần phải qua quá trình thi hành để tổng kết, đánh giá mới xác định được tính hiệu quả và tiến hành nghiên cứu để sửa đổi, bổ sung”. Dự án Luật này chỉ tập trung sửa đổi những quy định rõ ràng có sai sót dẫn đến bỏ lọt tội phạm hoặc tùy tiện trong áp dụng pháp luật hoặc thiếu nhất quán về chính sách hình sự…”, ông Luật nói.

Tuy nhiên, Thượng tướng, Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm cho rằng, việc sửa đổi cần bảo đảm không để khoảng trống trong các quy định của pháp luật. Vì vậy, cần sửa đổi triệt để, toàn bộ để đáp ứng yêu cầu thực tiễn, bởi tình trạng vi phạm pháp luật hiện nay có thể nói là tràn lan, phổ biến. “Sửa đổi, bổ sung 141 điều (khoảng 33% số điều của BLHS) thì không thể gọi là “một số điều” được, chưa kể 141 điều này cũng chưa phải đã thực sự yên tâm hoàn toàn”, Bộ trưởng thẳng thắn nói.

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Công Hồng: Nếu chúng ta làm kiểu “trăm hoa đua nở” thì khó đi đến hồi kết, khó có thể  thông qua được Dự án Luật chứ không nói tới một kỳ hay hai kỳ. “Phạm vi sửa đổi, sửa cái gì? Cái gì dứt khoát phải sửa, không sửa không được, cái gì có thể giải thích được, cái gì không cần sửa phải xác định rất rõ thì mới bám vào tiêu chí đó mà làm. Nếu không thì rất khó giới hạn phạm vi”, ông Hồng nói.

Lý giải lý do phải sửa đến 141 điều của BLHS 2015, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga cho biết vì sửa một lỗi liên quan đến nhiều điều luật. Thực tế có những điều luật phải sửa đổi không phải do lỗi mà bổ sung phù hợp tình hình thực tiễn như bổ sung các chất ma túy mới phát hiện hay việc giám định hàm lượng ma túy do các cơ quan tư pháp chưa thống nhất, đề nghị đưa thẳng vào Luật. 

Xem xét  về tuổi chịu trách nhiệm hình sự

Theo Tờ trình của Chính phủ, phạm vi sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS năm 2015 lần này liên quan đến 141 điều, trong đó có 43 điều sửa đổi về kỹ thuật, 97 điều sửa đổi về nội dung và bãi bỏ 1 điều. Theo đó, dự thảo Luật đã sửa đổi, bổ sung mức định lượng, mức hình phạt trong các khung hình phạt của một số điều luật; bỏ Điều 292 quy định tội danh cung cấp dịch vụ trái phép trên mạng máy tính, mạng viễn thông; sửa đổi, bổ sung yếu tố cấu thành của một số tội phạm quy định tại 44 điều luật của BLHS năm 2015 để bảo đảm phù hợp với thực tiễn, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm. Cụ thể, bổ sung hành vi "cướp phá tài sản" vào cấu thành tội bạo loạn (Điều 112) để xử lý đối với hành vi phạm tội này mà theo BLHS 1999 thì đây là hành vi cấu thành tội hoạt động phỉ; bổ sung các chất ma túy mới phát hiện (chất XLR-11 được tẩm ướp trong cỏ Mỹ và lá KHAT có chứa chất ma túy Cathinone) vào cấu thành tội phạm về ma túy; đồng thời bổ sung quy định về việc xác định hàm lượng để quy ra khối lượng hoặc thể tích các chất ma túy làm cơ sở cho việc xử lý hình sự… Dự thảo Luật cũng sửa đổi, bổ sung một số quy định liên quan đến người chưa thành niên phạm tội và pháp nhân thương mại phạm tội.

Ủy ban Tư pháp của Quốc hội họp phiên toàn thể lần thứ ba

Về tuổi chịu trách nhiệm hình sự, khoản 2, Điều 12 của dự thảo được sửa đổi theo hướng người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng thuộc một trong các tội danh cụ thể được liệt kê tại khoản 2, Điều 12.

Chánh án Tòa án nhân dân Thành phố Hà Nội Nguyễn Hữu Chính nêu băn khoăn về những căn cứ để liệt kê một số tội mà người từ đủ 14 đến 16 tuổi phải chịu trách nhiệm hình sự và đề nghị ban soạn thảo làm rõ nội dung này. Đại biểu Nguyễn Đức Sáu đánh giá đây không còn thuần túy là lỗi về kỹ thuật nữa mà thuộc về chính sách hình sự đối với trẻ em. Đại biểu dẫn Luật trẻ em đã quy định tại Điều 1: "Trẻ em là người dưới 16 tuổi" nhưng lại phải chịu trách nhiệm hình sự kể cả những tội phạm ít nghiêm trọng, nghiêm trọng là trái với nguyên tắc chung từ trước đến nay xuyên suốt các BLHS đặt ra.

Bộ trưởng Tô Lâm đề nghị cân nhắc quy định về tuổi chịu trách nhiệm hình sự để đảm bảo tính phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm trong bối cảnh tội phạm trong thanh, thiếu niên đang ở mức báo động như hiện nay. Bộ trưởng nói: "Phải nghĩ đến việc ngăn chặn, ngăn ngừa tội phạm. Tội phạm vị thành niên, tội phạm trong thanh, thiếu niên đang ở mức báo động. Tội phạm từ 18 đến 30 tuổi chiếm gần 80% số lượng tội phạm. Việc ngăn ngừa tội phạm ở chỗ này rất quan trọng, đặc biệt là dưới 18 tuổi".

Cân nhắc thời gian thông qua dự án Luật

Một vấn đề nhận được nhiều sự quan tâm của các đại biểu tại Phiên họp là thời gian trình Quốc hội xem xét thông qua dự án Luật. Theo Tờ trình của Chính phủ, Dự án Luật sẽ được trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ hai (tháng 10/2016).

Dẫn quan điểm của nhóm nghiên cứu về Dự án Luật, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Văn Luật cho biết,  BLHS 1999 được Quốc hội  cho ý kiến và thông qua nhiều lần trong thời gian 7 năm chuẩn bị, trong khi đó, tổng thời gian từ khi Quốc hội cho ý kiến đến khi thông qua BLHS 2015 chỉ khoảng 6 tháng. Đây chính là một trong các nguyên nhân chủ yếu dẫn đến sai sót BLHS 2015 và phải sửa đổi, bổ sung một số điều.

Mặt khác, Dự án Luật bao gồm rất nhiều vấn đề liên quan đến sửa đổi, bổ sung 141 điều của BLHS 2015 và qua tiếp tục rà soát, Thường trực Ủy ban Tư pháp thấy còn một số điều luật cần phải xem xét sửa đổi. Đây là vấn đề lớn, liên quan đến quản lý nhà nước chuyên ngành, đòi hỏi phải có sự nghiên cứu kỹ lưỡng, tham vấn các chuyên gia cả về lý luận và thực tiễn… do đó phải có thời gian, vật chất cần thiết mới làm tốt được.

“Để bảo đảm thận trọng, tránh việc sau khi sửa đổi, bổ sung vẫn còn phát hiện những sai sót ảnh hưởng đến tính thống nhất của BLHS và bảo đảm chất lượng của dự thảo luật. Đề nghị Ủy ban Tư pháp báo cáo Ủy ban Thường vụ trình Quốc hội xem xét cho phép thông qua Dự án Luật tại 2 kỳ họp”.

Ông Dương Ngọc Hải, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân TP. Hồ Chí Minh, thành viên Ủy ban Tư pháp cũng bày tỏ lo lắng, trong thời gian ngắn rà soát đã phát hiện sai sót tại 141 điều. Nếu chúng ta có thời gian dài hơn thì rất có thể còn phát hiện sai sót nữa, không giới hạn ở 141 điều. “Thông qua ngay tại kỳ họp này có thể chúng ta không yên tâm, nếu đưa vào áp dụng lại tiếp tục phát hiện sai sót thì việc sửa càng khó khăn hơn”, ông Hải nêu quan điểm.

Đồng quan điểm, ông Phạm Đình Cúc, Ủy viên Ủy ban Tư pháp cho rằng nếu thông qua Dự án Luật tại kỳ họp thứ 2 là quá gấp, không đủ cả về thời gian và kỹ năng.

Tuy nhiên, Chánh Văn phòng, Ủy viên Thường trực  Ban Chỉ đạo Cải cách Tư pháp Trung ương Trịnh Xuân Toản lại cho rằng, không nên kéo dài thời gian thông qua Bộ luật này đến 2 kỳ họp, nhằm đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm.