Mâm cỗ Trung Thu xưa của người Hà Nội

 “Mẹ tặng mâm cỗ Trung Thu

Mấy quả hồng đỏ đánh đu bưởi vàng

Bánh nướng, bánh dẻo xênh xang

Kẹo xanh, kẹo đỏ xếp hàng trước sau...”

Trung Thu vẫn được coi là Ngày Thiếu nhi, hay Tết Nhi đồng Việt Nam, cho nên sự rộn rã háo hức chờ đón Trung Thu chỉ một phần nào đó kém Tết Nguyên Đán. Cùng với ý nghĩa đoàn viên, mang hạnh phúc, vui vẻ cho trẻ em, tết trông trăng của người Việt còn mang riêng màu sắc, hồn cốt quê hương với những chiếc đèn ông sao, ông Tiến Sĩ Giấy… và đặc biệt không thể thiếu mâm cỗ Trung Thu đêm Rằm đủ loại thức quà thân thuộc, gần gũi, vừa để cúng tổ tiên, vừa là thứ để trẻ con phá cỗ đêm Rằm.

Mâm cỗ Trung Thu cổ truyền được phục dựng những nghệ nhân của sự kiện Thu Vọng Nguyệt

Gặp gỡ Nhà nghiên cứu Trịnh Bách, một người đam mê với văn hóa dân gian của dân tộc, bao lâu nay dành thời gian, tâm huyết để tìm những tư liệu nghiên cứu về văn hóa truyền thống. Ông là một trong những người phục dựng Mâm cỗ Trung Thu truyền thống tại sự kiện Văn hóa Thu Vọng Nguyệt cho biết, mâm cỗ Trung Thu bây giờ đơn giản hơn ngày xưa rất nhiều. Mùa Tết Trung Thu cũng là mùa hoa quả chín rộ, mâm cỗ Trung Thu vì thế cũng trở thành bản hòa tấu của hương vị tháng Tám. Mỗi nhà có cách sửa soạn mâm cỗ khác nhau, dù thế nào cũng phải có nải chuối trứng cuốc chín vàng, trái hồng đỏ mang hy vọng. trái na mang ước nguyện sinh sôi, trái bưởi mang những điều tốt lành, trái lựu chứa ngọt ngào may mắn…

Khách tham dự sự kiện Thu Vọng Nguyệt sẽ được thưởng thức mâm cỗ đủ vị và sắc

Món không thể thiếu khác trên mâm cỗ là các loại bánh nướng, bánh dẻo đi cùng với trà ướp sen. Và còn phải có bánh con lợn, con cá nho nhỏ cho trẻ con. Để có một mâm cỗ Trung Thu ý nghĩa, mâm quả phải có xanh có chín, như quan niệm của người xưa, màu xanh của hoa quả mang tính âm, trái chín mang tính dương. Mâm ngũ quả tượng trưng cho luật cân bằng âm dương của vũ trụ.

Các loại bánh gia truyền hiện diện trên mâm cỗ tại Thu Vọng Nguyệt

Tết Trung thu là dành cho trẻ em, tuy nhiên, trên mâm cỗ Trung thu của người Hà Nội xưa (khoảng thế kỷ XVII - XVIII) ngoài những món ăn trẻ nhỏ thích để phá cỗ, người lớn cũng có 1-2 món mặn để vừa nhắm rượu vừa trông trăng. Đĩa giò ốc nhồi lá gừng là món nấu độc nhất của cỗ Trung Thu. Ốc nhồi giã hoặc băm nhỏ, để cho ráo nước (vì nếu ướt thì giò sẽ bở, và nếu thấm khô thì ốc mất vị ngọt), trộn với giò sống đã được nêm sẵn. Có người còn trộn thêm vào đó ít nấm mộc nhĩ ngâm mềm, để khô, thái nhỏ cho thêm độ giòn. Viên giò ốc cho vừa đủ miếng, lót bằng lá gừng trước khi nhồi lại vào vỏ ốc rồi hấp. Ngoài ra, người lớn còn có món gỏi cá trắm hay cá mè, với nước chấm làm từ tương Cự Đà pha chế rất công phu, để thưởng trăng. Giò ốc và gỏi cá thường được thưởng thức với rượu Mai Quế Lộ. Nhưng các món này chỉ được dọn ra hạn chế, tùy gia đình, vì chủ nhân của đêm nay là giới nhi đồng.

Có ba phẩm vật của Tết Trung Thu đươc trẻ em ngày xưa chuộng nhất là bánh Trung thu, con giống bột (bánh chim cò), và đèn lồng phết giấy để rước cùng các đám múa sư tử. Con giống bột hay đất nung, một hình thức đồ chơi trẻ em rất thú vị của Tết Trung Thu Việt Nam. Những con giống bằng bột ngây ngô tràn đầy hồn dân tộc này vẫn luôn hấp dẫn trẻ con, và nhiều khi cả người lớn dù đồ chơi phương Tây với nhiều tính năng hiện đại hiện diện xung quanh.

Các con giống bột quen thuộc với nhiều thế hệ được phục dựng tại Thu Vọng Nguyệt

Các con giống được nặn thường có chủ đề gần gũi, thân thuộc với con người như trâu, ngựa, dê, chó … Khi trăng đã tỏ, thường là khoảng tám giờ tối, sau khi cúng Rằm xong, lũ trẻ bắt đầu phá cỗ. Ngày xưa, cho đến lúc cỗ được bầy ra mới biết trên mâm con giống có những gì, và việc phá cỗ đối với trẻ em đồng nghĩa với việc tranh dành những con giống ưa thích mà mình đã ngắm, nghé từ trước. Khác với tò he bây giờ làm bằng bột nếp dẻo, con giống làm bằng bột tẻ ngày xưa cứng cáp và có thể giữ được nhiều năm.

Mâm cỗ trung thu không thể thiếu trầu têm cánh phượng